Bir ülkede belli bir zaman içerisinde oturan,o ülkeyi vatan bilen çeşitli meslek ve çalışma gruplarının meydana getirdiği insanların bütünlüğüne halk denir.Atatürk halk sözcüğünü daha çok millet anlamında kullanmıştır.
Halk'ı tanımlamak zor bir sorundur.Bu ad,birbirinden farklı sayılabilecek kavramları belirtmek için kullanılmaktadır.Her şeyden önce bazen ''halk'' ile''millet-ulus'' kavramları birbirine denk sayılmaktadır:''Belli veya farklı kökenden gelen ve aralarında tarih ve kültür birliği bulunan bir arada yaşama isteği ile hayatlarını sürdüren bir toplum''tanımı halk kavramını karşılamakla birlikte,millet kavramını da belirtmektedir.Bu durumda halk kelimesine gerek yoktur.Millet veya ulus adları halk yerinegeçebilir.O zaman ''halkçılık''a da gerek kalmaz.Milliyetçilik deyimi bu kavram için kullanılabilir.Halbuki ''millet'' ten ayrı bir ''halk'' kavramı vardır.Öncelikle halk ''bir ülkede yaşayan bütün yurttaşların oluşturduğu topluluktur''tur.Millet somuttan çok,soyut bir kavramdır.Millet bir arada yaşama isteği ile yaşayan insanların oluşturduğu,manevi yönü ağır basan bir topluluktur.Halk ise,somut bir karamdır.Başka bir deyişle, milleti oluşturan insanların somut bir biçimde görülmesi ile beliren topluluk halktır.
Atatürk,Türk halkını kendi kendini yöneten ,ulusal egemenlik esasına göre demokratik bir rejim içinde yaşayan,birbirine hakça eşit,toplumsal dayanışma içinde bulunan insanların oluşturduğu bir bütün olarak görmektedir.
Atatürk bir halk adamıydı.Onun şu düşünceleri bunu doğrulamaktadır:''Ben düşündüklerimi,sevdiklerime olduğu gibi söylerim.Aynı zamanda gerekli olmıyan bir sırrı kalbimde taşımak kudretinde olmıyan bir adamım.Çünkü ben bir halk adamıyım.Ben düşündüklerimi daima halkın önünde söylemeliyim.Yanlışım varsa halk beni yalanlar.Fakat şimdiye kadar bu açık konuşmada halkın beni yalanladığını görmedim.''
Atatürkçü dünya görüşü demokratik karekterlidir.Ona bu karakteri kazandıran halkçılık ilkesidir.Halkçılık,milli mücadelenin ilk günlerinden itibaren,yeni rejimin temel yönlendirici olarak en çok vurgulanan unsur olmuştur.Bu unsur milli mücadele yıllarının ve özellikle Türkiye Büyük Millet Meclisinin demokratik atmosferi içinde gelişmiştir.Milli mücadelenin bir meclis tarafından yürütülmesi hem güç hem de harikulade bir olay olarak ifade edilmiştir.Bu durum Atatürk'ün halkçılık ile ilgili düşüncelerinin somut bir örneği olduğu gibi,halk yönetimine dayanan demokrasi yanlısı olduğunun da bir göstergesi olmuştur.
Halkçılık ilkesi ,milli mücadele yıllarının en önemli anayasal belgelerinde de ifadesini bulmuştur..1921 Anayasasına esas olan belge,Halkçılık Programı adını taşımaktadır.Bu anayasa halkçılık ilkesine ön planda yer vermiştir.Atatürk'ün kurduğu Halk Fırkasının adı da ,şüphesiz halkçılık ilkesinden esinlenerek konmuştur.Bu partinin 1923 tarihli ilk parti tüzüğünde,halkçılık yer almıştır.
Bu derece önemli rol oynayan halkçılık ilkesi üç önemli unsuru kapsamaktadır.Birincisi,halk yönetimi yani siyasal demokrasidir..İkincisi,kanun önünde herkesin eşit olması,hiçbir kişi veya zümreye ayrıcalık tanınmamasıdır.Üçüncüsü de,sınıf mücadelesinin reddi ve toplumun dayanışma içinde gelişmesidir.
Atatürk halkçılık ile demokrasi prensibini aynı anlamda kullanmıştır.''Bu prensibe göre irade ve hakimiyet,milletin tümüne aittir ve ait olmalıdır.Demokrasi prensibi ,milli hakimiyet şekline dönüşmüştür.Demokrasi esasına müstenit hükümetlerde hakimiyet,halka halkın çoğunluğuna aittir.Demokrasi prensibi,hakimiyetin millette olduğunu,başka yerde olamayacağını gerektirir.Bu suretle demokrasi prensibi,siyasi kuvvetin ,hakimiyetin kaynağına ve meşrutiyetine temas etmektedir.'' Yine ''Halk idaresinin bütün kapsayıcı anlamıyla layık olduğu gelişme derecesine eriştirilmesi,siyasetimizin gereklerindendir.Bir kelime ile ifade etmek lazım gelirse diyebiliriz ki yeni Türkiye devleti bir halk devletidir,halkın devletidir.''Bu devlet ,belli bir zümreye,belirli çıkarlara sahip kimselere değil,doğrudan doğruya halka dayanır.Halkın devletinde bütün güç halkındır.Halkçılık ilkesi,yönetimin,ekonominin,siyasetin ve yasaların halk yararına olmasını gözetir.Her şeyin halk için ve halk tarafından yapılmasını öngörür.
Halkçılık,milli egemenlik ilkesinin tabii ve zorunlu sonucudur.Egemenliğin millette olduğu bir devlette hükümet sisteminin de elbette halkın kendi kendisini yönetmesi,yani demokrasi olması gerekir.Ancak tarihte bu iki kavramın çakışmadığı zamanlarda olmuştur.Atatürk'ün milli egemenlik anlayışı,soyut ve demokrasiden uzak bir anlayış değildir.Atatürk,sadece hükümdarın kişisel egemenliğini yıkmayı değil,onun yerine halk yönetimini yani demokrasiyi geçirmeyi amaçlamıştır.Ona göre bugün,demokrasi fikri daima yükselen bir denizi andırmaktadır.19.uncu yüzyıldan itibaren demokrasi fikri,mukavemet edilemez bir kuvvet ve cereyan halini almıştır.
Atatürk demokrasiyi,gerçek ve geleneksel anlamında,yani hürriyetçi siyasi demokrasiyi benimsemiştir.Onun halkçılıktan kastettiği şeyin de bu olduğu da şu düşüncelerinden açıkça anlaşılmaktadır.''Demokrasi esas itibariyle siyasi mahiyettedir.Demokrasi,bir sosyal yardım ve veya bir iktisadi teşkilat sistemi değildir.Demokrasi maddi ve refah meselesi de değildir.Böyle bir nazariye ,vatandaşların siyasi hürriyet ihtiyacını uyutmayı amaçlar.Bizim bildiğimiz demokrasi,bilhassa siyasidir:onun hedefi,milletin idare edenler üzerindeki murakabesi sayesinde,siyasi hürriyeti temin etmektir.Ferdin birinci hakkı,tabii yeteneklerini serbestçe geliştirebilmesidir.Bu gelişmeyi temin için ise,en iyi vasıta ,ferde başkalarının benzer haklarına zarar vermeksizin,tehlike ve zarar kendine ait olmak üzere ,ona kendi kendini istediği gibi sevk ve idare etmeye müsaade etmektir.İşte bu serbest gelişmeyi sağlamak,ferdi hakların oluşturduğu çeşitli hürriyetlerin tüm amacıdır.Bu haklara hürmet etmeyen siyasi cemiyet esas vazifesinde kusur etmiş olur ve devlet varlığının sebebini ve manasını kaybeder.Çağdaş demokraside ferdi hürriyetler,özel bir değer ve önem almıştır;artık ferdi hürriyetlere devletin ve kimsenin müdahalesi söz konusu değildir...Türk,istibdat ve esaret zincirlerini parçalayabilmek için iç ve dış düşmanlar karşısında hayatını ortaya attı;çok kanlı ve tehlikeli mücadelelere girdi;sayısız fedakarlıklara katlandı;muvaffak oldu,ancak ondan sonra hürriyetine sahip oldu.Bu sebeple hürriyet Türk'ün hayatıdır.''
Atatürk,demokrasiye ters düşen çağdaş akımları eleştirerek bunlardan hiçbirinin Türkiye için uygun olmadığı sonucuna varmıştır.Latin Akdeniz ülkelerinde hayli güçlü olan sendikalizm ve korporatizm akımlarını da eleştirmiştir.Ona göre ''ihtilalci,siyasi sendikalizm teorisyenleri,her türlü siyasi kuruluşları nihayet kendi menfaatleri lehine çalıştırmak ve nihayet siyasi kuvvet ve hakimiyeti ellerine geçirmek isteyen işçi gruplarıdır.Bunlar,amaçlarını zorla elde etme fırsatını beklerken,zaman zaman genel grevler yaparak,hükümet adamları üzerinde etkili oluyorlar''. Korporatizm veya menfaatlerin temsili(mesleki temsil) ise,toplum içinde çeşitli meslek zümrelerinin birbirinden farklı menfaatleri olduğunu,her özel menfaat sahibi grubun mecliste ayrı ayrı temsil edilmesi gerektiğini savunmaktadır.''Bu taktirde seçim,millet fertleri tarafından değil,gruplar tarafından ve bu grupların sahip oldukları menfaat oranında vuku bulacaktır.Mecliste,bu gruplardan birkaçı birleşip iktidar mevkiine geçince,yalnız kendi menfaatleri lehine çalışacaklardır.Buna kim mani olacaktır?''
Atatürk'e göre biz,''memleket halkı fertlerinin ve çeşitli sınıf mensuplarının birbirlerine yardımlarını aynı kıymet ve mahiyette görürüz;hepsinin menfaatlerinin aynı derecede ve aynı eşitlik duygusuyla teminine çalışmak isteriz.Bu tarzın,milletin genel refahı,devlet bünyesinin kuvvetlenmesi için daha uygun olduğu kanaatindeyiz.Bizim görüşümüzde çiftçi,çoban,tüccar,sanatkar,doktor,kısacası herhangi bir sosyal müessesede çalışan bir vatandaşın hak,menfaat ve hürriyeti eşittir.Devlete,bu anlayış ile azami yardımcı olmak ve milletin güven ve iradesini yerinde kullanabilmek bizce,bizim anladığımız manada halk hükümeti idaresi ile mümkün olur''.
Atatürk,sağlığında demokrasiye geçmek için ,çok partili hayat denemelerine iki kez girmiş fakat başarı sağlanamamıştır.O demokrasinin aydın,demokrasi bilincini kazanmış insanların yönetimi olduğunu bildiği için,eğitime önem verdi.Demokratik ortamın alt yapısını oluşturmaya yöneldi.1925 'den 1945 yılına kadar bir tek parti rejimi yönetim sağlanmış fakat bu rejim,totaliter ve doğmatik ideolojilere dayanan faşist ve komünist tek parti sistemlerinden temelde farklı olmuştur.Çünkü tek parti ideolojisi veya doktrini mevcut olmamıştır.Yani Türkiyede tek parti,sürekli ve arzulanır bir model olarak meşrulaştırılmamış aksine ,zorunluluklar sebebiyle başvurulan ve zamanı geldiğinde yerini çoğulcu demokrasiye bırakacak olan geçici bir rejim olarak görülmüştür.Çok partili siyasi demokrasi,bu alanda yapılan denemelerin de gösterdiği gibi,erişilmesi gerekli bir ideal olarak muhafaza edilmiştir.
Halkçılığın ikinci unsuru eşitlik ve her türlü ayrıcalığın reddidir.Kanun karşısında herkes eşit kabul edilmiştir.1934 yılında toplumda ayrıcalık ifade eden ağa,bey,paşa,şeyh gibi unvanlar kaldırılmış,halk arasında eşitlik sağlanmıştır.Toplum hayatında her türlü ayrıcalık reddedilmiştir.Hiçbir ailenin,hiçbir sınıfın,hiçbir cemaatin,hiçbir ferdin imtiyazlarını kabul etmeyen,hiçbir imtiyaz iddiasında bulunmayan,kanun karşısında eşitliği kabul eden ve kanunların vaz'etmedikleri mutlak hürriyetleri ve istiklali tanıyan kişiler halkçı olarak kabul edilmiştir.Aslında,halkçılığın bu unsurunun ,birinci unsur olan demokrasinin bir sonucudur.Çünkü bu özellikler demokrasinin de özellikleridir.
Halkçılık,Türk toplumunun sosyal ve ekonomik düzenini de ifade eder.Atatürk 1 Aralık 1921 günü Büyük Millet Meclisinde yaptığı konuşmada halkçılığı çalışmaya dayanan bir sosyal düzen olarak vasıflandırmıştır.Buna göre Atatürk;Toplumun ekonomik bakımdan güçsüz kesimlerinin,özellikle köylülerin refah düzeyini yükseltmeye büyük önem vermekle beraber,Türk toplumunda sınıf mücadelesini gereksiz ve yararsız gördüğünden reddetmekte ve toplumun gelişmesinin ,çeşitli sosyal gruplar arasında işbölümü ve dayanışma ile mümkün olacağına inanmaktadır.
Halkçılık anlayışına göre;Toplumun sosyal adaleti,sosyal güvenliği sağlanmalı,ekonomik bakımdan zayıf kesimler korunmalı,güçlendirilmeli,adaletli gelir dağılımına önem verilmelidir.Türk toplumunun yapısı sınıf mücadelesine uygun değildir,aralarında uyum bulunan çeşitli çalışma gruplarından oluşmuştur.bu yapıyı meydana getiren unsurlar arasında menfaat çatışması yoktur,aksine bütün unsurlar birbirine bağlı ve muhtaçtır.Çalışma zümrelerinin her birinin çalışması,diğerlerinin ve umumi camianın hayat ve saadeti için zaruridir.Sınıf mücadelesi yerine sosyal düzen ve dayanışma sağlamak ve birbirine ters düşmeyecek şekilde menfaatlerde uyum olmalıdır.Menfaatler ,kabiliyet ve çalışma derecesiyle orantılıdır.
Toplumda sınıf mücadelesinin önlenmesi,devletin sosyal adalet ve sosyal güvenliği gerçekleştirmesine ,adaletli bir gelir dağılımı sağlanmasına ,bütün sınıfların menfaatlerini dengeli ve uyumlu bir şekilde gözetmesine ,bir kelime ile modern sosyal devletin gereklerini yerine getirmesine bağlıdır. Çağdaş ,demokratik,özgürlükçü ve çoğulcu bir bir yönetimin temeli halkçılığa dayandığı için devlet,bu amaca ulaştıracak önlemleri almakla yükümlüdür.
Sonuç olarak Atatürk milletperver bir insandı.Bir halk adamıydı.Her faaliyetini halka dayandırmış,her başarısını millete mahal etmiş,ülke kalkınmasında da milletini kalkındırmakla işe başlamış,halkın sağlığına,refahına ve gelecekteki varlığına önem vermiştir.O,halkın ruhunda cevher görüyordu.Bugün Atatürk'ün halk sevgisi,halka yönelişi ,halka duyduğu güven anlaşılmaya ve onun halkta gördüğü cevher görülmeye çalışılmalıdır.Bu anlaşılabildiği ve görülebildiği oranda ülke kalkınmamız hız kazanacaktır.
