İRFAN GEZER

PİRİ REİS VE HARİTASI

1929 yılında bir grup tarihçi ceylan derisi üzerine çizilmiş olan hayret verici bir harita buldu. Araştırmalar bu haritanın ünlü Türk denizcisi Piri Reis tarafından 1513 yılında çizilmiş olduğunu gösterdi
1929 yılında bir grup tarihçi ceylan derisi üzerine çizilmiş olan hayret verici bir harita buldu. Araştırmalar bu haritanın ünlü Türk denizcisi Piri Reis tarafından 1513 yılında çizilmiş olduğunu gösterdi. Başarılı bir denizci olarak dünya tarihine geçen Piri Reis, haritacılığa tutkundu. Bu ünlü Türk amirali harita üzerindeki bir seri notta, bilgileri M.Ö 4.yy'a kadar dayanan birçok haritadan toparladığını söylüyordu.

Piri Reis'in haritası Afrika'nın batı sahillerini, Güney Amerika'nın doğu sahillerini ve Antartika'nın kuzey sahillerini gösteriyordu. Antartika'nın kuzey sahilleri son derece detaylı bir biçimde çizilmişti. En hayret verici olan ise Piri Reis'in bu kıta keşfedilmeden 300 sene önce nasıl bu kadar düzgün bir harita çizdiğiydi. Harita buna ek olarak buz altında kalan sahilleri de gösteriyordu. Jeolojik bilgiler Quenn Maud topraklarının buzla kaplanmadan önceki son halinin ancak M.Ö 4000 tarihinde görülebildiği yönünde.

Bu buzsuz zamanın ne zaman başladığı konusunda ise hala şüpheler var. Kimileri bundan 15000 ile 11000 sene önce bu dönemin başladığını iddia ediyor. Peki, Antartika'nın haritasını bundan 6000 sene önce ilk kim çizdi? Hangi bilinmeyen uygarlık bu teknolojiye sahipti ve böyle bir haritayı çizme ihtiyacını niye duydu?

Geleneksel tarihe göre ilk bilindik uygarlık Ortadoğu'da M.Ö 3000 civarlarında kuruldu. Bunu binyıl sonra Indus vadisi ve Çin'de kurulan uygarlıklar izledi. Bu bilgilere göre bu uygarlıklardan hiçbiri bu teknolojilere sahip değildi. Buraya kim M.Ö 4000 yılında gelip bugün ancak modern teknolijilerle gerçekleştirilebilen bu haritayı çizebildi?

Ortaçağ'da "portolani" adı verilen bilindik denizcilik rotaları elden ele dolaşmaktaydı. Bunlar genelgeçer denizcilik rotalarının haritalarıydı. Sahil kıyılarını, limanları, boğazları ve koyları gösteriyordu. Bu haritaların çoğu Akdeniz ve Ege denizleri üzerinde yoğunlaşmıştı. Ama bazı bilinmeyen topraklar üzerine haritalar olduğu da söyleniyordu ve bazı denizciler bu haritalar hakkındaki bilgilerini sır gibi saklıyorlardı. Colombus'nun da bu haritalardan birini bilen nadir denizcilerden biri olduğu sanılıyor.

Piri Reis, XV inci yüzyılın sonunda ünlü denizcilerinden Kemal Reis'in kardeşinin oğludur. Piri Reis'in en son resmî görevi, Kızıl Deniz ve Umman Denizi donanmalarının amiralliği olmuştur. Piri Reis, bu haritanın yanı sıra Akdenizle o zamanlar Akdeniz kıyılarında bulunan kent ve ülkeleri anlatan ve denizciliğe, gemiciliğe dair önemli bilgilere yer veren "Bahriye" bir kitaba imza atmıştır. Piri Reis, haritasını 1513 yılında Gelibolu'da tamamladığı; ve bu tarihten dört yıl sonra, yani 1517'de, Sultan I. Selim'e, Mısır'da bulunduğu sıralarda bizzat takdim ettiği söylenir.

Piri Reis, bugün kendi adıyla anılan haritayı çizmek için bir çok farklı kaynak kullandı. Bunları yolculukları sırasında toparlamıştı. Ayrıca haritanın üzerine çalışmalarını gösteren birçok not düşmüştü. Özgün ölçüleme ve kartografiden sorumlu olmadığını söylüyordu. Piri Reis, büyük bir denizci olarak birçok haritadaki nadide bilgiyi derlemeyi başarmıştı. Piri Reis kaynak olarak kullandığı bazı haritaların çağdaşı gemiciler tarafından çizildiğini söylerken bazılarının M.Ö 4.yy'a hatta daha eskilere dayandığını söylüyordu.

Piri Reis büyük ihtimalle bir zamanlar İskenderiye Kütüphanesinde yer alan haritalardan birine rastgelmişti. İskenderiye Kütüphanesi antik çağların en bilindik kütüphanelerindendi. Kütüphane yakılıp yok edilince koleksiyonundaki kimi dökümanların kopyaları ve bazı özgün deniz haritaları aralarında İstanbul'un da olduğu başka öğrenim merkezlerine ulaşmıştı. 1204 yılında IV. Haçlı Seferi sırasında Venedikliler İstanbul'a girdikten sonra bu haritalar Avrupalı denizciler arasında dolaşmaya başladı.

Piri Reis haritası, 1929 yılında Topkapı Sarayı'nın kadîm eserler müzesi haline getirildiği sıralarda, Millî Müzeler Müdürü Halil Ethem Bey tarafından bulundu. Halil Ethem Bey bu haritayı, o zamanlar İstanbul'da misafir bulunan Alman müsteşriklerinden Prof. Kahle ile birlikte tetkik etti ve Prof. Kahle bu tetkiklerin neticesini 1931 senesi Eylülünde Layden'de in'ikat eden XVIII inci Müsteşrikler Kongresi'ne bildirdi.

1953 yılında bir Türk denizcisi, Piri Reis haritasını incelenmek üzere ABD'ye gönderdi. Haritayı değerlendirmek için kolları sıvayan baş mühendis M. I. Walters antik haritalar uzmanı Arlington H. Mallery'i yardıma çağırdı. Uzun bir araştırmadan sonra Mallery kullanılmış olan izdüşüm yöntemini keşfetti. Haritanın doğruluğunu görmek için Piri Reis'in haritasını bir kürenin üzerine nakletti. Harita tamamiyle doğruydu. Mallery böyle bir harita çizmenin tek yolunun havadan ölçüleme yapmak olduğu görüşüne vardı. Peki kim 6000 sene önce yerküreyi haritalamak için bir uçak kullanmış olabilir?

Diğer taraftan, koordinatların belirlenmesindeki kesinlik bu haritayı çizmek için küresel trigonometri kullanmak gerektiğini gösteriyor. Bu yöntemin 18. yy'ın ortalarına kadar bilinmediği varsayılıyor. Piri Reis'in haritası üzerinde çalışan uzmanlar çeşitli antik haritalar koleksiyonlarını Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nden Richard Strachan'a gönderdiler. Uzmanlar bu haritaların çizilmesi için gerekli olan matematik seviyesini bilmek istiyordu. Strachan 1965 yılında onlara bu seviyenin çok yüksek olması gerektiği cevabını verdi. Aslında bu tür haritalar çizmek için haritacıların küresel geometri, dünyanın eğriliği, yansıtma metodları bilmeleri gerekiyor. Bu da çok üst düzeyde matematik bilgisine sahip olmak anlamına geliyor