İRFAN GEZER
ORTA ÖĞRETİMDE KURUMLARINDA OKUTULAN TARİH ÖĞRETİM PROGRAMLARININ
TARİH VE SAYILARI
Tarih dersinde; Talim ve Terbiye Kurulunun
9. sınıfta; 11.10. 2007 tarih ve 172 sayılı Kararı ile kabul edilen öğretim programı uygulanır.
10. sınıfta; 03.06.2008 tarih ve 138 sayılı Kararı ile kabul edilen öğretim programı uygulanır.
11. sınıfta; 09.03.2009 tarih ve 27 sayılı Kararı ile kabul edilen öğretim programı uygulanır.
Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi dersinde; Talim ve Terbiye Kurulunun 04.09.2008 tarih ve 180 sayılı Kararı ile kabul edilen öğretim programı uygulanır.
T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinde; Talim ve Terbiye Kurulunun 27.04.1981 tarih ve 76 sayı; 14.06.2002 tarih ve 272 sayılı Kararları ile kabul edilen öğretim programları uygulanır.
Tarih (11. Sınıf) Dersi Öğretim Programı hazırlanırken 1739 sayılı Millî Eğitim Temel
Kanunu 2. maddesinde yer alan “Türk Millî Eğitiminin Amaçları” esas alınmıştır.
TÜRK MİLLÎ EĞİTİMİNİN AMAÇLARI
1739 Sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu’na göre Türk Millî Eğitiminin Genel Amaçları:
I. Genel Amaçlar
Madde 2.
Türk Millî Eğitiminin genel amacı, Türk milletinin bütün fertlerini;
1. Atatürk inkılâp ve ilkelerine ve Anayasa’da ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı;
Türk milletinin millî, ahlâkî, insanî, manevî ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve
geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan; insan haklarına ve
Anayasa’nın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk
devleti olan Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış
hâline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek,
2. Beden, zihin, ahlâk, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir
kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan
haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan, yapıcı,
yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek,
3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek, gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş
görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu
kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak,
Böylece, bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu
artırmak; öte yandan millî birlik ve bütünlük içinde iktisadî, sosyal ve kültürel kalkınmayı
desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı,
seçkin bir ortağı yapmaktır.
TARİH DERSİNİN GENEL AMAÇLARI
1. Atatürk ilke ve inkılaplarının, Türkiye Cumhuriyeti’nin siyasi, sosyal, kültürel ve
ekonomik gelişmesindeki yerini kavratarak öğrencilerin laik, demokratik, ulusal ve
çağdaş değerleri yaşatmaya istekli olmasını sağlamak,
2. Geçmiş, bugün ve gelecek algısında tarih bilinci kazandırmak,
3. Türk tarihini ve Türk kültürünü oluşturan temel öge ve süreçleri kavratarak
öğrencilerin kültürel mirasın korunması ve geliştirilmesinde sorumluluk almalarını
sağlamak,
4. Millî kimliğin oluşumunu, bu kimliği oluşturan unsurları ve millî kimliğin korunması
gerekliliğini kavratmak,
5. Geçmiş ve bugün arasında bağlantı kurarak millî birlik ve beraberliğin önemini
kavratmak,
6. Tarih boyunca kurulmuş uygarlıklar ve yaşayan milletler hakkında bilgi sahibi
olmalarını sağlamak,
7. Türk milletinin dünya kültür ve uygarlığının gelişmesindeki yerini ve insanlığa
hizmetlerini kavratmak,
8. Öğrencilerin kendilerini kuşatan kültür dünyaları hakkında meraklarını gidermek,
9. Tarihin sadece siyasi değil, ekonomik, sosyal ve kültürel alanları kapsadığını fark
ettirerek hayatın içinden insanların da tarihin öznesi olduğu bilincini kazandırmak,
10. Tarih alanında araştırma yaparken tarih biliminin yöntem ve tekniklerini, tarih
bilimine ait kavramları ve tarihçi becerilerini doğru kullanmalarını sağlamak,
11. Öğrencilerin farklı dönem, mekân ve kişilere ait toplumlar arası siyasi, sosyal, kültürel
ve ekonomik etkileşimi analiz ederek bu etkileşimin günümüze yansımaları hakkında
çıkarımlarda bulunmalarını sağlamak,
12. Barış, hoşgörü, karşılıklı anlayış, demokrasi ve insan hakları gibi temel değerlerin
önemini kavratarak bunların korunması ve geliştirilmesi konusunda duyarlı olmalarını
sağlamak,
13. Kendi kültür değerlerine bağlı kalarak farklı kültürlerle etkileşimde bulunabilmelerini
sağlamak,
14. Kültür ve uygarlığın somut olan ya da olmayan mirası üzerinde tarih araştırmaları
yaparak çalışkanlık, bilimsellik, sanatseverlik ve estetik değerleri kazandırmak,
15. Öğrencilere, tarihsel anlatıları yazılı ve sözlü ifade ederken Türk dilini doğru ve etkili
kullanma becerisi kazandırmaktır.
T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
TALİM TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI ORTAÖĞRETİM 11. SINIF TARİH DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI
TARİH DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMLARININ
TEMEL YAKLAŞIMI
Günümüzde siyasi, sosyal, ekonomik ve teknolojik alanlarda yaşanan hızlı değişme,
bireylerin ve toplumların karşılaştığı karmaşık sorunlar, toplumsal kalkınmada insan faktörü,
insanlar arası ilişkiler ve toplumsal değerler, tarih öğretiminin yenilenmesi bakımından önem
taşımaktadır.
Dünyayı anlama ve anlamlandırmada eğitim programlarının sürekli geliştirilmesi,
gelecek nesillere daha iyi imkânlar sunmak ve öğrencilerin bilinçli vatandaşlar olarak
yetiştirilmelerini sağlamak açısından son derece önemlidir. Bu bakımdan, tarihe duyarlı ve
tarih bilincine sahip insan yetiştirmek, Tarih Dersi Öğretim Programının temel amaçları
arasındadır.
Eğitim ve öğretim alanındaki gelişmelerin, uygulanan yöntem ve teknikler ile eğitim
araçlarındaki değişim ve çeşitliliğin öğretim programlarına yansıması kaçınılmazdır. Tarih
alanında yapılan araştırmalar ve yeni yayınlar, tarih dersinin içeriğinin de güncellenmesi
gerektiğini göstermektedir.
Programın Temel Yaklaşımı
Bilgi, insanlık tarihinin her döneminde önemini korumuştur. Çağımızda ise tartışılmaz
üstünlük “bilgiyi üreten ve kullanan” larındır. Bilgiyi üreten ve kullanan donanımlı insan
gücünün yetiştirilmesi de eğitimin temel amaçlarındandır.
Millî Eğitim Şûrası ve benzeri çalışmalarda sıklıkla, öğretim programlarının,
öğrencilerin bilgiye ulaşma yollarını öğrenmelerine, sorun çözme ve karar verme becerilerini
geliştirmelerine imkân sağlayacak şekilde yeniden düzenlenmesine ihtiyaç olduğu dile
getirilmektedir. Tüm bu ihtiyaçlar doğrultusunda, dünyada yaşanan gelişmelere paralel olarak
öğretim programlarında yeni yaklaşımlar dikkat çekmektedir. Bu nedenle programda, bilginin
taşıdığı değer ve öğrencilerin var olan deneyimleri de dikkate alınarak onların yaşama etkin
katılımını, doğru karar vermelerini, sorun çözmelerini destekleyici ve geliştirici bir yaklaşım
izlenmiştir. Bu yaklaşımla öğrenci merkezli, bilgi ve beceriyi dengeleyen, öğrencinin kendi
yaşantılarını ve bireysel farklılıklarını dikkate alarak çevreyle etkileşimine imkân sağlayan
yeni bir anlayış, yaşama geçirilmeye çalışılmıştır.
Bu anlayış doğrultusunda Tarih Dersi Öğretim Programı,
1. Her öğrencinin birey olarak kendine özgü olduğunu kabul eder.
2. Öğrencilerin gelecekteki yaşamlarına ışık tutarak bireylerden beklenen
niteliklerin geliştirilmesine duyarlılık gösterir.
3. Bilgi, kavram, değer ve becerilerin gelişmesini sağlayarak öğrenmeyi,
öğrenmenin gerçekleşmesini ön planda tutar.
4. Öğrencileri düşünmeye, araştırmaya, soru sormaya ve görüş alışverişi yapmaya
özendirir.
5. Öğrencilerin fiziksel ve duygusal açıdan sağlıklı ve mutlu bireyler olarak
yetişmesini amaçlar.
6. Millî değerleri merkeze alarak evrensel değerlere saygılı olmaya önem verir.
7. Öğrencilerin ruhsal, ahlaki, sosyal ve kültürel yönlerden gelişmesini hedefler.
8. Öğrencilerin haklarını bilen ve kullanan, sorumluluklarını yerine getiren
bireyler olarak yetişmesini önemser.
9. Öğrencilerin toplumsal sorunlara karşı duyarlı olmasını sağlar.
10. Öğrencilerin öğrenme sürecinde deneyimlerini kullanmasına ve çevreyle
etkileşim kurmasına imkân sağlar.
11. Her öğrenciye ulaşabilmek için öğrenme-öğretme yöntem ve tekniklerindeki
çeşitliliği dikkate alır.
Programın Yapısı
Tarih Dersi Öğretim Programı’nda; kazanımlar, etkinlik örnekleri ve açıklamalar yer
almaktadır.
Kazanımlar
Kazanımlar; öğretim sürecinde öğrencilerin edinecekleri bilgi, beceri, tutum ve
alışkanlıkları kapsamaktadır.
Etkinlik Örnekleri
Programda yer alan kazanımların hayata geçirilmesi ve hedeflenen bilgi, beceri, değer,
tutum ve alışkanlıkların kazandırılması için çeşitli etkinlik örneklerine yer verilmiştir. Bu
etkinlikler birer öneri niteliğindedir. Öğretmen, bu etkinlikleri olduğu gibi veya değişiklikler
yaparak uygulayabilir, yeni etkinlikler tasarlayabilir. Bu etkinlikler uygulanırken hangi
kazanımlara yönelik olduğuna dikkat edilmeli, öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçları göz önünde
bulundurmalıdır.
Programdaki etkinlikler, öğrenci merkezli ve öğrenme sürecinde öğrencinin etkin bir
rol üstlenmesini sağlayacak şekilde hazırlanmıştır.
Öğrencilerin birbirleriyle ve öğretmenleriyle sürekli iletişim içinde olmaları ve
etkinliklerin her aşamasında katılımcı olarak yer almaları programın uygulanması
açısından önemlidir.
Açıklamalar
Uyarı, ders içi ilişkilendirme ve diğer derslerle ilişkilendirme ile ilgili açıklayıcı ve
işlenecek konuların sınırlarını belirleyen ifadelerin yer aldığı bölümdür.
Beceriler
Tarih Dersi Öğretim Programı, içerdiği kazanımlarla temel ve tarihsel düşünme
becerilerinin geliştirilmesini hedeflemektedir.
Program ile ulaşılması beklenen temel beceriler
Temel beceriler, öğrencilerin öğrenme alanlarındaki gelişimleriyle bağlantılı
kazanacakları ve hayat boyu kullanacakları temel becerilerdir. Tarih Dersi Öğretim Programı içerdiği kazanımlarla bu temel becerilerin ve derse özgü becerilerin geliştirilmesini hedeflemektedir. Tarih Dersi Öğretim Programı ile ulaşılması beklenen temel beceriler şunlardır:
• Türkçeyi doğru, etkili ve güzel kullanma
• Eleştirel düşünme
• Yaratıcı düşünme
• İletişim kurma
• Araştırma-sorgulama
• Sorun çözme
• Bilgi teknolojilerini kullanma
• Girişimcilik
• Gözlem yapma
• Değişim ve sürekliliği algılama
• Mekânı algılama
• Sosyal katılım
Tarih Dersi Öğretim Programı’nda yer alan tarihsel düşünme becerileri de şunlardır:
• Kronolojik düşünme
• Tarihsel kavrama
• Tarihsel analiz ve yorum
• Tarihsel sorun analizi ve karar verme
• Tarihsel sorgulamaya dayalı araştırma
TARİHSEL DÜŞÜNME BECERİLERİ
A. KRONOLOJİK DÜŞÜNME BECERİSİ
Kronolojik düşünme tarih biliminin temelidir. Kronoloji, olayların ne zaman ve hangi
sırayla meydana geldiğidir. Öğrencilerin kronoloji becerisi olmadan olaylar arasındaki
ilişkileri incelemesi veya tarihte sebep sonuç ilişkilerini açıklaması imkânsızdır. Kronoloji,
tarihsel düşünmeyi düzenleyen zihinsel bir yapı işlevi görür.
Öğretmen, kronolojik düşünme becerisini geliştirmek amacıyla, öğrencilerin iyi
kurgulanmış tarihsel anlatıları (tarihî roman ve hikâye, biyografiler ve hikâyeci tarihçiliğin iyi
örnekleri vb.) okumalarını sağlamalıdır. Bunların, öğrencilerin ilgisini çekmede ve canlı
tutmada önemli bir etkisi vardır.
İlköğretimin ikinci kademesinden başlayarak lise düzeyinde öğrenciler matematiksel
becerilerini kullanarak zamanı yıllar, yüzyıllar ve binyıllar olarak ölçebilmelidir. Takvim
çeşitleri ve bunlara ait temel kavramlar (MÖ, MS, yüzyıl vb.) hesaplamalı ve tarih şeritlerinde
sunulan bilgileri yorumlayabilmelidirler.
Öğrenciler Türk ve dünya tarihine ait olay ve olguları tarihsel süreklilik içinde ve
etkileşimi esas alarak analiz edebilmelidirler.
Kronolojik düşünme becerisini geliştirirken öğrenciler;
1. Geçmiş, bugün ve gelecek arasında ayrım yapar.
2. Bir tarihsel metindeki zaman akışını (başı, ortası ve sonu) belirler.
3. Belirli bir zaman akışına göre tarihsel bir metin oluşturur.
4. Takvim zamanını günler, haftalar, aylar, yıllar, yüzyıllar, binyıllar olarak ölçer.
Takvim çeşitleri ve bunlara ait temel kavramlar (MÖ, MS, yüzyıl vb.) üzerinden
zamanı hesaplamalar ve diğer takvim sistemlerine (hicri ve rumi takvimi miladi
takvime vb.) dönüştürür.
5. Tarih şeritlerinde sunulan bilgileri yorumlar.
6. Tarihsel süreklilik ve değişimi açıklamak amacıyla bir tarihsel akış şeması
oluşturur.
7. Tarihi, dönemlere ayırmaya yönelik yaklaşımları karşılaştırır ve farklı yaklaşımlar
önerir.
1 http://nchs.ucla.edu/standards/thinking5-12.html adresinden “Historical Thinking, 5-12” bölümü Türkçeye çevrilerek düzenlenmiştir.
B. TARİHSEL KAVRAMA BECERİSİ
Tarihsel metinlerin en belirleyici özelliklerinden biri de tarihi olayları inandırıcı bir
şekilde yeniden düzene koymasıdır. Bunun da ötesinde, tarihsel metinler tarihin akışı içindeki
insanların eğilimlerini, karşılaştıkları sorunları yaşadıkları karmaşık dünyayı açıklama gücüne
sahiptirler. Öykü, biyografi, otobiyografi ve benzeri tarihsel metinleri anlamak için öğrenciler,
zihinlerinde canlandırarak okuma yeteneğini geliştirmelidir. Bunu yaparken birey ve
grupların; niyetlerini, eğilimlerini, değer yargılarını, fikirlerini, umutlarını, şüphelerini,
kararlarını, güçlü ve zayıf yanlarını göz önüne almalıdır.
Tarihsel metinleri kavramak ayrıca, öğrencilerin tarihsel yaklaşım edinmelerini yani
geçmişteki olayları dönemin şartları ve kavramlarıyla bu geçmişi yaşayanların bakış
açılarından inceleyebilmelerini gerektirir. Bunun için; öğrenciler geçmişe ait buluntuları,
belgeleri, günlükleri, mektupları, sanat eserlerini, edebi ürünleri vb. kaynakları incelerken,
geçmişi bugünün kavram ve normlarıyla değerlendirmekten kaçınmayı öğrenmeli, olayların
meydana geldiği tarihsel bağlamı göz önünde bulundurmalıdırlar. Ayrıca bu önemli
kazanımların ötesinde, öğrenciler tarihsel olayları yeniden açıklayan veya yorumlayan
anlatıları da kavrayacak becerileri geliştirmeli ve tarihsel akış içinde etkili olmuş güçler
arasındaki ilişkiyi ve bu güçlerin olayların gidişatını nasıl etkilediğini analiz edebilmelidirler.
Bu beceriler şunlardır;
• Tarihsel metnin yanıtlamaya çalıştığı temel soruyu bulmak
• Tarihsel metin yazarının amacı, yaklaşımı ve bakış açısını tanımlamak
• Tarihsel açıklama ve analizleri anlamlı bir şekilde okumak
Metinlerde verilen bilgileri açıklamak, görsel hâle getirmek ve somutlaştırmak amacıyla
tarih haritalarında sunulan veriler, çeşitli grafiklerde verilen görsel, matematiksel bilgiler ve
tarihsel fotoğraflar, siyasi karikatürler, temsili resimler ve mimari çizimler gibi farklı görsel
materyaller üzerinde çalışmak tarihsel metinleri kavramayı kolaylaştıracaktır.
Tarihsel kavrama becerisini geliştirirken öğrenciler;
1. Tarihsel belge veya metnin yazarını ve kaynağını belirtir.
2. Bir tarihsel metnin gerçek anlamını (Tarihsel bir olayın nerede olduğunu, olayda
kimlerin yer aldığını, bu olayın sebep ve sonuçlarını) kavrar.
3. Bir tarihsel metinde yazarın cevaplamaya çalıştığı temel soruları belirler. Tarihsel
metnin inşa edildiği bakış açısını ortaya koyar.
4. Tarihsel olgu ve görüşleri ayırt eder. Bunu yaparken ikisi arasındaki ilişkiyi dikkate
alır. Tarihçinin üzerinde çalıştığı olguları seçtiğini ve bu seçimin tarihçinin görüşünü
yansıttığını fark eder.
5. Tarihsel metinleri hayal gücünü kullanarak okuyabilir. Tarihsel metnin; birey veya
toplumların amaçları, eğilimleri, değer yargıları, fikirleri, genel görünümleri,
umutları, korkuları, güçlü ve zayıf yanları konusunda neleri ortaya çıkardığını göz
önünde bulundurur.
6. Farklı tarihsel yaklaşımları değerlendirir. Geçmişe ait buluntuları, belgeleri,
mektupları, günlükleri, sanat eserlerini ve edebi ürünleri inceler. Geçmişi tarihsel
empati kurarak yorumlar.
7. Tarihsel olayların meydana geldiği coğrafi alanlar hakkında bilgi edinirken veya
mevcut bilgilerini geliştirirken tarihsel haritalardaki bilgiyi kullanır.
8. Grafiklerde, tablolarda, şemalarda ve diyagramlarda sunulan metne yardımcı veriler
üzerinde çalışırken görsel ve sayısal verileri kullanır.
9. Görsel (fotoğraflar, temsili resimler, eğitsel karikatürler ve mimari çizimler vb.) ve
edebi ürünler (roman, şiir ve oyunlar vb.) ile müzik (halk müziği, popüler ve klasik
müzik) eserlerini kullanır.
C. TARİHSEL ANALİZ VE YORUM BECERİSİ
Öğrenciler tarihsel metni analitik bir bakış açısıyla inceleyebilen iyi bir tarih okuyucusu
olmalıdır. Bu konuda en sık karşılaşılan sorunlardan birisi; öğrencilerin temel olguyu, doğru
cevabı ve en geçerli yorumu bulmaları konusunda doğru bir duyguya sahip olmaları
zorunluluğudur. Öğrencilere, “Amaca uygun okuyor muyum?”, “Öğrenmek istediğim bu
mu?” gibi sorular sordurmak gerekir. Yoksa öğrenciler her tarihsel metinde anlatılanların
peşinen doğru ve gerçek olduğunu düşünebilirler. Bu tür sorunlar tarih dersi kitaplarının
tarihi, geleneksel olarak aktarma biçimlerinden de kaynaklanmaktadır. Yani olgular
belirlenmiş bir sonuca doğru sıralı bir şekilde sunulmaktadır. Bu sorunun üstesinden
gelebilmek için birden fazla kaynak kullanmak gerekir. Böylece öğrencinin, ders kitabının
yanında diğer tarih dokümanlarını ve buluntularını kullanarak geçmişe ilişkin farklı yorumları
ve yaklaşımları görmesi mümkün olacaktır.
Öğrenciler, tarihçilerin metinlerini oluştururken farklı olguları kullanabileceklerini ve
bu olguları farklı yorumlayabileceklerini kavramalıdır. Bu nedenle tarih genellikle “geçmişte
meydana gelen olaylar” olarak tanımlanır ve tarihten bu anlaşılır. Fakat yazılı tarih, sadece
geçmişte olan olaylar değil bu olayların neden ve nasıl olduğu hakkında tarihçiler arasında
gerçekleşen diyalogdur. Tarihsel inceleme veya araştırma sadece olguları ezberlemek değildir.
Belirli bir tarihsel konu hakkındaki iddiaları inceleyip değerlendirerek, eldeki kanıtlara dayalı,
geçici de olsa geçerli sonuçlara ulaşmaktır.
Tarihsel analiz ve yorum yapabilmek için öğrenciler tarihsel kavrayış becerilerini
kullanmalıdır. Ancak analiz ve yorum yapabilme ile tarihsel kavrayış becerisini ayıran keskin
çizgiler yoktur. Kavrayış ile ilgili bazı beceriler, analiz yapma ile ilgili becerileri de
kapsamakta, hatta bunlar için gerekli sayılmaktadır. Örneğin tarihi bir doküman veya metnin
yazarını veya kaynağını belirleme ve geçerliğini değerlendirme (tarihsel kavrayış becerisi)
birbiriyle ihtilaflı tarih metinlerini karşılaştırmanın (tarihsel analiz ve yorum becerisi) ön
koşuludur. Analiz yapma, kavrayış ile ilgili beceriler üzerine inşa edilir ve öğrenciden
tarihçinin kanıtlarının ve bu kanıtlardan yola çıkarak ortaya attığı yorumlarının sağlamlığını
değerlendirmesini ister.
İyi yazılmış tarihsel metinler, öğrencilerin tarihte neden sonuç ilişkilerini analiz
etmelerini kolaylaştırır. Böylece öğrenci toplumsal değişmenin nasıl olduğunu, insanın
eğilimlerinin önemini, süreç ve çıktılar kargaşası içinde amaçlarını, onları belirleyen araçlar
tarafından nasıl etkilendiğini analiz edebilir. Çok az şey öğrencileri, neden sonuç ilişkilerinin
karmaşık boyutlarını çözmek kadar heyecanlandırabilir. Hiçbir şey, geçmiş yaşantıları ve
güncel sorunları basit ve tek bir nedene indirgeyerek açıklamaktan daha tehlikeli değildir.
Başka bir tuzak da tarihte meydana gelen olayların kaçınılmaz olarak gerçekleştiğini
düşünmektir. Tarihte zorunluluk, olayların akış sürecinin tek seçenek olduğunu ve bireylerin
özgür iradesi, seçme özgürlüğü ve yeteneğinin olmadığını düşünmektir. Öğrenciler tarih
hakkında böyle bir algıya sahip olduklarında bilinçsiz olarak, geleceğin de kaçınılmaz ve
önceden belirlenmiş olduğu, dolayısıyla insan iradesinin ve bireysel inisiyatifin hiçbir işe
yaramadığı kanısına varabilirler. Dolayısıyla, insanların tercihlerinin de tarihi şekillendirmede
çok önemli olduğu fark ettirilmelidir.
Tarihsel analiz ve yorum becerisini geliştirirken öğrenciler;
1. Benzerlik ve farklılıkları belirleyerek, farklı düşünce, değer, tarihî şahsiyet,
davranış ve kurumları karşılaştırır.
2. Geçmişte yaşamış insanların farklı güdülerini, inançlarını, çıkarlarını, umutlarını
ve korkularını belirterek bu insanların farklı bakış açılarını göz önünde bulundurur.
3. Neden sonuç ilişkilerinin birçok boyutunu (bireyin ve tarihî şahsiyetlerin önemi,
ekonomik ve nesnel koşulların önemi, düşüncelerin, insan çıkarlarının ve
inançların etkisi, şansın ve tesadüfün rolü) göz önüne alarak bu ilişkiyi analiz
eder.
4. Mekan ve zaman sınırlarını aşan uzun vadeli ve büyük çaptaki gelişmeler de dahil
süregelen sorunları belirlemek amacıyla çağlar ve bölgeler arasında
karşılaştırmalar yapar.
5. Tarihsel kanıt temelli ve bilgiye dayalı hipotezlerle desteklenmeden öne sürülen
görüşleri ayırt eder.
6. Birbiriyle ihtilaflı tarihsel metinleri karşılaştırır.
7. Tarihsel olasılık örneklerini ve değişik seçeneklerin nasıl farklı sonuçlara yol
açabileceğini göstererek tarihte kaçınılmazlığın olduğuna ilişkin iddiaları şüphe ile
karşılar.
8. Tarihsel olaylar hakkındaki yorumların geçici olduğunu, yeni bilgiler keşfedildikçe
ve yeni yorumlar yapıldıkça değişebileceğini kavrar.
9. Tarihçilerin geçmiş hakkında farklı yorumları olduğundan ve tarihçiler arasındaki
temel tartışmalardan haberdar olur.
10. Geçmişte alınan kararların sağladığı fırsatları ve yol açtığı sınırlılıkları göz önüne
alarak geçmişin etkileri hakkında hipotezler üretir.
Ç. TARİHSEL SORUN ANALİZİ VE KARAR VERME BECERİSİ
Sorun merkezli analiz ve karar verme etkinlikleri öğrencilerin, geçmişte insanların kritik
anlarda yüz yüze geldiği sorun ve ikilemlerle karşılaşmalarını sağlar. Bu tür kritik dönemlerin
sorun veya konularıyla yüzleşmek, mevcut alternatifleri analiz etmek, tercih edilmemiş
seçeneklerin sonuçlarının ne olacağı hakkında değerlendirmeler yapmak ve tercih edilmiş
çözüm yollarının sonuçlarıyla karşılaştırmak, öğrencilerin bu konulara bireysel ilgi ve
katılımını artırır.
Bu etkinlikler iyi seçilirse, demokratik vatandaşlık anlayışını geliştirme gücüne sahiptir.
Öğrenci, kamu yönetimi sorunlarını ve ahlaki ikilemleri tanımlar, sorunla ilgisi bulunan ve bu
sorunun sonuçlarından etkilenmesi muhtemel olan kişilerin çıkar ve değer yargılarını analiz
eder, bu ikilemi çözmek ve alternatif yaklaşımların sonuçlarını değerlendirmek için gereken
verileri kullanır, her yaklaşımın ahlaki boyutlarını değerlendirerek kazanç ve kayıplarını
karşılaştırır. Böylece tarihsel konu analizi bağlamında ve tarihsel belgede ortaya konan uzun
vadeli sonuçlar ışığında insanların geçmişteki uyguladıkları çözüm yolunu değerlendirir.
Önemli tarihsel sorunlar genellikle değer yüklü olduğu için, alınan sosyal önlemlere
ahlaki değerlerin etkisini düşünmek için fırsatlar yaratır. Öğretmenlerin yapması gereken,
kritik olayları anlatırken kendi ahlaki yargılarını aktarmaktadır. Öte yandan geçmişteki iyi
uygulamaların (darüşşifa, darülaceze, vakıflar vb.) arkasındaki ahlaki düşünce sezdirilmelidir.
Öğrencilerden tarihi şahsiyetlerin davranışlarını ahlaki yönden yargılamaları
istendiğinde bu yargılamayı dayandırdıkları değerleri açıklamaları istenmelidir. Geçmiş bir
olay hakkında öğrencinin ahlaki yargıya varma girişimi, değerleri açıklama konusunda daha
sağlıklı bir öğrenci olarak yetişmelerini sağlayacaktır. Bazı durumlarda da belirli bir ahlaki
değerin tarihsel olarak nasıl şekillendiğini anlamasına yardımcı olacaktır.
Tarihsel sorun analizi ve karar verme becerisini geliştirirken öğrenciler;
1. Geçmişteki konu ve sorunları tanımlar, bu konu veya sorunla ilgili insanların
çıkarlarını, değer ve bakış açılarını analiz eder.
2. Güncel sorunların ortaya çıkmasına yol açan önceki durumlara ve mevcut
faktörlere ilişkin kanıtları düzenler.
3. Güncel bir sorunun tarihsel arka planını belirler.
4. İlgili tarihsel olayları belirler ve güncel sorunlarla ilgisi olanları olmayanlardan
ayırt eder.
5. Alternatif tarihsel oluş süreçlerini değerlendirir.
6. Bir tarihsel sorunu çözmeye yönelik hareket planı hazırlar: Problemi tanımlar,
problemi ortaya çıkaran faktörleri analiz eder, iyi incelenmiş tercihler arasından
inandırıcı bir çözüm önerir.
7. Tarihsel bir kararın uygulanmasını değerlendirir.
D. TARİHSEL SORGULAMAYA DAYALI ARAŞTIRMA BECERİSİ
Tarihsel düşünmenin belki de hiçbir boyutu, “tarih yazmak” veya “tarih çalışmak” kadar
heyecanlı ve geliştirici değildir. Metinde sunulan tarihsel anlatının kritik noktalarında
sorgulama yapmak gerekir. Bunun için geçmişe ait kanıtlar yardımıyla yani tarihsel
dokümanlarla, tanıkların anlatılarıyla, mektuplarla, günlüklerle, buluntularla, fotoğraflarla
çalışmalı, tarihi mekânlara geziler düzenlenmeli ve sözlü tarih çalışmaları yapılmalıdır.
Tarihsel sorgulama, konu hakkındaki kanıtlar yeterince zengin olduğu, olayda yer alan
insanların konuşturulduğu, olayla ilişkisi olan farklı bakış açıları ve farklı geçmişlere sahip
insanların çıkar, inanış ve fikirlerini yansıttığı ölçüde iyi bir sorgulama türüdür.
Tarihsel sorgulama, bir problemin tanımlanmasıyla başlar. Öğrencilerin bir dokümanı,
kaydı veya arkeolojik veya tarihsel siteyi incelemeleri teşvik edilir. Öğrencilerden şu sorulara
cevap aramaları istenir:
• Bu kanıtlar kim tarafından, ne zaman, nasıl ve neden yapıldı?
• Bu kanıtların gerçekliğinin, yetkinliğinin ve geçerliğinin ölçütü nedir?
• Bu kanıt, yazarın bakış açısı, geçmişi ve eğitimi hakkında neler söylemektedir?
• Bu belge veya buluntunun yansıttığı olayın geçerli bir hikâyesini, açıklamasını
veya anlatısını yeniden inşa etmek için başka neler keşfetmek zorundayız?
• Eldeki verilerden ne tür bir yorum çıkarılabilir ve bu veriden oluşturulan tarihsel
açıklamayı desteklemek için ne tür iddialar öne sürülebilir?
Bu süreçte, öğrencilerin belge veya buluntunun ait olduğu tarihsel dönem hakkındaki
bilgileri çok önemlidir. Olayla ilgili öğrencilerin ellerinde sadece birkaç tane kanıt olabilir.
Boşlukları doldurmak, eldeki belgeleri değerlendirmek ve güçlü bir tarihsel metin oluşturmak
daha geniş bir anlayışı gerektirir. Bu nedenle öğrencinin ders kitabındaki yorumlarla sınırlı
kalmaması için öğrenci, ders kitabının yanında farklı materyallerle desteklenmelidir. Bu,
öğrencinin ders kitabındaki bilgileri sorgulamasını, olay hakkında yeni sorular sormasını, ders
kitabında yer verilmeyen tarihî şahsiyetlerin bakış açılarını araştırmasını ve ders kitabının
tamamıyla veya kısmen göz ardı ettiği bir konuyu derinlemesine inceleyebilmesini sağlar.
Bu şartlar altında öğrenciler, sorgulamaya dayalı araştırmanın yaratıcılıklarına katkısını
fark edeceklerdir. Yazılı tarihin bir insan yapımı olduğunu dolayısıyla geçmiş hakkındaki
birçok yargının geçici ve tartışılabilir olduğunu daha iyi anlayacaklardır. Öte yandan dikkatli
bir araştırmanın geçmişle ilgili sorunların üzerindeki sis perdesini kaldırabileceğini ve daha
önce ortaya atılmış iddiaları çürütebileceğini kavrayacaklardır. Sorgulamaya dayalı tarihsel
araştırmaya etkin olarak katılan öğrenciler kendi kendilerine, tarihçilerin neden geçmişi
sürekli yeniden yorumladıklarını anlayacaklardır. Yeni yorumların, sadece yeni bulunmuş
kanıtlardan değil, sonradan ortaya çıkan yeni fikirler ışığında da olabileceğini
öğreneceklerdir.
Tarihsel sorgulamaya dayalı araştırma becerisini geliştirirken öğrenciler;
1. Tarihsel dokümanlar, tanıkların anlatıları, mektuplar, günlükler, buluntular,
fotoğraflar, tarihi mekânlar, sanat eseri ve mimari eserlerden hareketle tarihsel
sorular sorar.
2. Kütüphane ve müze koleksiyonları, tarihi mekânlar, tarihi fotoğraflar, gazeteler,
günlükler, dergiler, belgesel filmler, tanık anlatıları, nüfus sayım sonuçları, vergi
kayıtları, istatistiksel derlemeler ve ekonomik göstergeler gibi çok değişik
kaynaklardan tarihsel veri elde eder.
3. Tarihsel verinin ait olduğu toplumsal, siyasal ve ekonomik bağlamı açıklayarak bu
verileri sorgulama, geçerliğini, güvenirliğini, yeterliğini, gerçekliğini, iç tutarlığını
ve bütünlüğünü değerlendirir. Olguların göz ardı edilmesi veya icat edilmesi
yoluyla önyargı, çarpıtma ve propaganda amacı taşıyıp taşımadığını inceler.
4. Eldeki kayıtlardaki boşlukları belirleyip, zaman ve mekâna ait bilgi ve bakış
açılarını düzenleyerek sağlam bir tarih yorumu yapar.
5. Ailenin büyüklüğü ve kurulmasındaki değişimler, göç şekilleri, refah dağılımı ve
ekonomik değişimler gibi konuların açıklanmasında sayısal analizleri kullanır.
6. Yüzeysel görüşler yerine sağlam bir muhakemeye dayalı iddialar ortaya koyarken
yorumlarını tarihsel kanıtlarla destekler.
11. SINIF TARİH DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ TEMEL YAKLAŞIMI
11. sınıf Tarih Dersi Öğretim Programı, Türk tarihi ve coğrafyasında Türk kültür ve
medeniyetine ilişkin unsurların tarih bilimine ait bilgi, beceri ve değerlerle birlikte yer aldığı
bir içerikten oluşmaktadır. Bu derste öğrencilerin, kültür unsurlarını Türk devlet geleneğinde
geçmişten günümüze değişim ve süreklilik açısından derinlemesine incelemesi ve bu
incelemeyi yaparken tarihsel düşünme becerilerini kullanmaları amaçlanmıştır.
Ortaöğretim 9. sınıf Tarih Dersi Öğretim Programı’nda Tarih öncesi dönemlerden 12.
yüzyıla kadar Türk ve dünya tarihinin siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik açılardan ele
alındığı konular yer almaktadır. 10. sınıf Tarih Dersi Öğretim Programı’nda ise Osmanlı
Devleti’nin kuruluşu, 13. yüzyıldan Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna kadar olan dönem Türk
ve dünya tarihi siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik açılardan ele alınmaktadır.
11. sınıf tarih dersiOrtaöğretim kurumlarında Sosyal Bilimler alanında 4 saatlik alan
dersidir. Tarihin sadece siyasi değil, ekonomik, sosyal ve kültürel alanları da kapsadığı
anlayışı ile tarih öncesi dönemlerden başlayarak Cumhuriyet Dönemini kapsayacak şekilde
dersin içeriği belirlenmiştir.
9. sınıf Tarih Dersi Öğretim Programı, Türk kültür ve medeniyetinin ana konularından devlet teşkilatı, toplum yapısı, hukuk, ekonomi, eğitim ve sanat başlıkları altında altı üniteden oluşmaktadır. Devlet teşkilatının yapısı dikkate alındığında kurumsal yapının giriftliği açısından tüm üniteler birbiri ile ilişkilidir. Bununla birlikte öğrenme ve öğretme süreçleri açısından temel konu başlıkları esas alınarak bir sıralama yapılmıştır.
11. sınıfta Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersi yer aldığından bu dersin ünitelerinin son kazanımları tekrarlara düşmemek için Millî Mücadele’den 1938’e kadar olan dönem çerçevesinde ele alınmış ve dönemin temel felsefesinin verilmesine dikkat edilmiştir.
11. sınıf Tarih dersi ünitelerinde yer alan İlk Türk devletleri ile ilgili kazanımlar
Hunlar, Kök Türkler ve Uygurlar çerçevesinde ele alınacaktır. Diğer Türk devlet ve
topluluklarının (Avarlar, Bulgarlar, Hazarlar, Macarlar, Peçenekler, Kıpçaklar
(Kumanlar), Oğuzlar (Uzlar), Sabirler, Türgişler, Kırgızlar, Karluklar, Kimekler) ise
öne çıkan yönleri örneklerle verilecektir.
Türk İslam devletleri ile ilgili kazanımlar, Karahanlılar, Gazneliler, Büyük
Selçuklu ve Türkiye Selçukluları çerçevesinde ele alınacaktır. Diğer Türk İslam
devletlerinin (Tolunoğulları, İhşidîler, Harzemşahlar, Eyyubiler, Memlukler, Altın
Orda, İlhanlılar, Çağataylılar, Kubilay Hanlığı, Timurlular, Safeviler, Babürler) ise öne
çıkan yönleri örneklerle verilecektir.
TARİH DERSİ (11. SINIF ) ÖĞRETİM PROGRAMININ UYGULANMASIYLA
İLGİLİ AÇIKLAMALAR
1. Bilgi, beceri, kavram öğretimi ve dersin devamlılığı açısından 9 ve 10. sınıf Tarih Dersi
Öğretim Programları incelenmelidir. 9. sınıf Tarih Dersi “Tarih Bilimi” ünitesinde yer
alan kazanımlar tarih metodolojisi ile ilgilidir. Öğrencilerin bu ünitede kazandığı bilgi ve
becerileri, 11. sınıf Tarih dersinde de kullanmaları sağlanmalıdır.
2. Tarih biliminin diğer bilimlerle ilişkisi ilgili ünitelerde vurgulanmalıdır. Örneğin
“Türklerde Ekonomi” ünitesi kazanımları işlenirken ekonomi bilimi ile “Türklerde Sanat”
ünitesi kazanımları işlenirken Sanat Tarihi ile ilişkilendirilecektir.
3. Ders işlenişleri ve etkinlikler tarihsel düşünme becerilerini kazandırmaya ve geliştirmeye
yönelik olmalıdır.
4. Ünite kazanımlarının sıralanışında kronoloji esas alınmıştır. Ünite içeriği sebep-sonuç
ilişkisine dayalı kronolojik sıralama, bütüncül bakış açısı, değişim ve süreklilik ile tarihî
algıyı verebilecek şekilde düzenlenmiştir. Bu bakımdan kazanımların sıralamasında
değişiklik yapılmamalıdır.
5. Kazanımların içeriklerine uygun konular seçilerek öğrencilere projeler verilmelidir.
Örneğin Orhun Yazıtları, külliyeler, ahî teşkilatı, ticaret yolları vb.
6. Medeniyetlerin ve kültürlerin oluşumunda kadın ve erkeğin katkısına ve tarihin öznesinin
“insan” olduğuna dikkat edilmelidir.
7. Kazanım, açıklama ve etkinlik örneklerinin yer aldığı program tablosu çok önemlidir.
Derse ön hazırlık yapılırken genel amaçlar, 11 sınıf Tarih dersinin temel yaklaşımı, ünite
kazanımları ve kazanım açıklamaları dikkate alınmalıdır. Öğrencinin aktif katılımını
sağlamak, dersi daha etkili ve zevkli hâle getirebilmek için farklı yöntem ve teknikleri
içeren etkinlikler yapılmalıdır. Genel amaçlar, kazanımlar, açıklamalar, öğrenme
biçimleri, farklı zekâ türlerine sahip öğrencilerin ilgi, yetenek ve ihtiyaçları, okul ve çevre
şartları dikkate alınarak yeni etkinlikler tasarlanabilir ya da önerilen etkinlikler
geliştirilebilir. Etkinlikler tasarlanırken ya da geliştirilirken, uyarıcı, pekiştirici ve
değerlendirme süreçlerinden hangisini kapsayacağı da belirlenmelidir.
8. Program uygulanırken diğer derslerin zümre öğretmenleriyle etkili bir iletişim
kurulmalıdır.
9. Etkinlik örneklerinde yer alan bazı yöntem ve tekniklerin uygulanmasında dikkat edilmesi
gereken hususlar şunlardır:
• Araştırma yöntemini içeren etkinlikler yapılırken imkânlar doğrultusunda
kütüphane, İnternet vb. kaynaklardan yararlanma konusunda öğrenci
yönlendirilmelidir.
• Metin yazılmasının önerildiği etkinliklerde; öğrencilerin tarihsel düşünme
becerilerini kullanabileceği metinler oluşturmalarına, döneme ait adlandırmaların,
tarihî deyim ve terimlerin ve zaman kavramlarının doğru kullanılmasına dikkat
edilmelidir. Ancak öğrencilerden bir tarihçi gibi metin yazmaları beklenmemeli,
öğrencilere bu konuda rehberlik yapılmalıdır.
• Etkinliklerde kullanılacak metin ve görsel malzemeler (resim, fotoğraf, karikatür,
afiş, gazete, dergi, film, belgesel vb.) öğrenci seviyesine uygun ve pedagojik
olmalıdır.
• Biyografi çalışması yapılacak etkinliklerde; biyografisi incelenen kişinin eğitimi,
faaliyetleri ve bu faaliyetlerin döneme etkisi ile yaşadığı dönemin siyasi, sosyal,
kültürel, ekonomik özellikleri vb. konulara değinilmelidir. Biyografi
çalışmalarında dönemin fikir, sanat, spor, müzik, edebiyat vb. alanlarında öne
çıkan şahsiyetlerine yer verilmelidir.
• Film etkinlerinde; ders saatleri göz önünde bulundurulmalı, kazanımın içeriğine
uygun filmin belli bölümleri etkinliklerde kullanılmalıdır.
10. Tarih derslerinde görsel iletişim araçlarına yer verilmeli; tepegöz, slayt, bilgisayar,
televizyon vs. etkin olarak derste kullanılmalıdır. Kazanımlarla ilgili belgesellerden,
filmlerden vb. yararlanılmalıdır.
11. Tarih dersinin amaçları arasında Türk dilinin doğru, etkili ve güzel kullanımı da söz
konusudur. Bu amaçla, ünite içeriklerine uygun hikâye, roman, şiir vb. yer aldığı kitap
listeleri belirlenmeli ve etkinliklerde bu kaynaklardan yararlanılmalıdır.
19
KAYNAKÇA
Adâlet Kitabı, Ed. Bülent Arı- Selim Aslantaş, Adâlet Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2007.
AFYONCU, Erhan, Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi Araştırmaları Rehberi, Yeditepe
Yay., İstanbul, 2007.
Ahmed Cevdet Paşa Sempozyumu, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1997.
AKA, İsmail, Timur ve Devleti, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
AKARLI, Engin, “Osmanlılarda Devlet, Toplum ve Hukuk Anlayışı”, XVI. Yüzyıldan
XVIII. Yüzyıla Çağdaş Kültürün Oluşumu, İstanbul, 1986.
AKDAĞ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadi ve İçtimaî Tarihi, C.1-2, Barış Kitap Basım Yayın,
İstanbul, 1999.
AKKUTAY, Ülker, Enderun Mektebi, Ankara, 1984.
AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi (M.Ö. 1000-M.S. 2004), Pegem A Yay. Ankara, 2004.
Ankara, 1991.
ARAT, Reşit Rahmeti, Kutadgu Bilig, TDK Yayınları, Ankara, 1991.
ARSLANTÜRK, Zeki, Naima’ya Göre XVII. Yüzyıl Osmanlı Toplum Yapısı, Ayışığı
Kitapları, İstanbul, 1997.
ASLANAPA, Oktay, Türk Sanatı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1989.
AYBET, Gülgün Üçel, Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları
(1530-1699), İletişim Yayınları, İstanbul, 2003.
AYVERDİ, Ekrem Hakkı vd., Avrupa’da Osmanlı Mimarî Eserleri (Romanya,
Macaristan, Yugoslavya, Bulgaristan, Yunanistan, Arnavutluk, C. I-IV, İstanbul
Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul, 2000.
BALTACI, Cahit, İslam Medeniyeti Tarihi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yayınları, İstanbul, 2005.
BALTACI, Cahit, XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İrfan Matbaası, Ankara, 1974.
BARTHOLD, V.V, Orta Asya Türk Tarihi – Dersleri- Yayına hazırlayan, Hüseyin Dağ,
Çağlar Yayınları, Ankara, 2004.
BAYKARA, Tuncer, Türkiye Selçuklularının Sosyal ve Ekonomik Tarihi, IQ Kültür Sanat
Yayıncılık, İstanbul, 2004.
BİLKAN, Ali Fuat, Hayri-Name’ye Göre XVII. Yüzyılda Osmanlı Düşünce Hayatı,
Akçağ Yay., Ankara, 2002.
CEZAR, Mustafa-SERTOĞLU, Mithad, Mufassal Osmanlı Tarihi, C.1-6, İstanbul, 1958-
1972.
45
Cumhuriyet Döneminde Hukuk, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul,
1973.
DANACIOĞLU, Esra, Geçmişin İzleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2001.
DAVID E. Kyvig, MARTY, Myron A., Yanıbaşımızdaki Tarih, Çev. Nalân Özsoy, Tarih
Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2000.
DEMİRCİOĞLU İ. Hakkı, Tarih Öğretiminde Öğrenci Merkezli Yaklaşımlar, Anı
Yayıncılık, Ankara, 2005.
DEMİREL, Özcan, Öğretme Sanatı: Öğretimde Planlama ve Değerlendirme, Pegem A
Yayıncılık, Ankara, 2003.
DEMİRİZ, Yıldız, Osmanlı Mimarisinde Süsleme (Erken Devir), Kültür Bakanlığı,
Ankara 1979.
DEVLET, Nadir, İpek Yolu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
DİYARBEKİRLİ, Nejat, Hun Sanatı, Millî Eğitim Bakanlığı Kültür Yayınları, Ankara 1972.
EKİNCİ, Yusuf, Ahilik, Talat Matbaası, İstanbul, 2001.
ENGELHARDT, Tanzimat ve Türkiye, Kaktüs Yay., İstanbul, 1999.
ERCAN, Yavuz, Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler Kuruluştan Tanzimat’a Kadar
Sosyal, Ekonomik ve Hukuki Durumları, Ankara, 2001.
ERGENÇ, Özer, XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa, Türk Tarih Kurumu Yay,. Ankara 2006.
ERGİN, Osman, Türk Maarif Tarihi, Eser Matbaası, İstanbul, 1977.
ERGÜN, Mustafa, II. Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914), Ankara, 1996.
Fatma Âliye Hanım, Ahmet Cevdet Paşa ve Zamanı, Pınar Yay., İstanbul, 1994.
GARDNER, William H., DEMİRTAŞ, A. DOĞANAY, A., Sosyal Bilimler Öğretimi, YÖK,
Dünya Bankası Millî Eğitim Geliştirme Projesi, Ankara, 1997.
GÖMEÇ Sadettin, Kök Türk Tarihi, Türksoy, Ankara, 1997
GÖRGÜNAY, Neriman, Oğuz Damgaları ve Göktürk Harflerinin El Sanatlarımızdaki
İzleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2002.
GÖZÜTOK, F. Dilek, Öğretmenliğimi Geliştiriyorum, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2000
GÜNAL, Zerrin, İslam Öncesi Türk Tarihi ve Kültürü, Nobel Baımevi, Ankara, 2004.
GROUSSET, Rene, Bozkır İmparatorluğu, çev. Reşat Üzmen, Ötüken Neşriyat, İstanbul,
1980.
HALAÇOĞLU, Yusuf, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilâtı ve Sosyal
Yapı, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1995.
HALADYNA, Thomas, M., Writing Test Items to Evaluate Higher Order Thinking,
Allyn and Bacon, Boston, 1997.
46
HAYTA, Necdet, Uğur Ünal, Osmanlı Devleti’nde Yenileşme Hareketleri (XVII. Yüzyıl
Başlarından Yıkılışa Kadar), Gazi Kitabevi, Ankara, 2003.
HIBBARD, K. Michael, et al., A Teacher's Guide to Performance-Based Learning and
Assessment, Alexandria, VA: Association for Supervision and Curriculum
Development, 1996.
IMBER, Colin, Osmanlı İmparatorluğu 1300-1650, Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul 2006.
İBN HALDUN, Mukaddime, çev. Zakir Kadiri Ugan, Maarif Basımevi, Ankara, 1954.
İHSANOĞLU, Ekmeleddin, Osmanlılar ve Bilim, Nesil Yay., İstanbul, 2003.
İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi 6-7. Sınıflar Öğretim Programı ve Kılavuzu, Devlet
Kitapları Müdürlüğü, Ankara 2005.
İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), Çev. Ruşen Sezer, Yapı
Kredi Yay., İstanbul 2003.
İNALCIK, Halil, Türkiye Tekstil Tarihi Üzerine Araştırmalar, Türkiye İş Bankası Kültür
Yay., İstanbul, 2008.
İslam Ansiklopedisi, Millî Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul 1978.
İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul 1988.
KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Millî Kültürü, Boğaziçi Yay., İstanbul, 1993.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. V-IX, Türk Tarih Kurumu Yay, Ankara, 2003.
KARPAT, Kemal, Osmanlı Modernleşmesi – Toplum, Kuramsal Değişim ve Nüfus,
Çevirenler: Akile Zorlu Durukan, Kaan Durukan, İmge Kitabevi Yay., Ankara, 2002.
KAŞGARLI MAHMUD, Divan-ı Lügati’t- Türk, Yay. Hzl.: Besim Atalay, Ankara.
KIRAY, Emine, Osmanlı’da Ekonomik Yapı ve Dış Borçlar, İletişim Yay., İstanbul, 1995.
KOÇİ BEY, Koçi Bey Risalesi, Hazırlayan: Yılmaz Kurt, Akçağ Yay., Ankara, 1998.
KÖYMEN, Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, Türk Tarih Kurumu,
Ankara, 1991.
KÖYMEN, Mehmet Altay, Selçuklu Devri Türk Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları,
Ankara, 2004.
KURAT, A. Nimet, IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve
Devletleri, Murat Kitabevi, Ankara 1992.
LEWIS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, TTK Yay., Ankara, 1998.
LIGETI, L., Bilinmeyen İç Asya, Çev. Sadrettin Karatay, Türk Tarih Kurumu Basımevi,
Ankara, 1986.
MANTRAN, Robert, XVI. XVII. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu, İmge Yay., 2001.
MERÇİL, Erdoğan, Müslüman Türk Devletleri Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları,
47
MERÇİL, Erdoğan, Sultan Gazneli Mahmut, Yenigün Matbaası, Ankara, 1987.
Naîmâ Mustafa Efendi, Târih-i Na‘îmâ, Hazırlayan: Mehmet İpşirli, C.I-IV, Türk Tarih
Kurumu Yay., Ankara 2007.
NECİPOĞLU, Gülru, 15-16. Yüzyılda Topkapı Sarayı Mimarî, Tören ve İktidar, Yapı Kredi
Yay., İstanbul 2007.
NICHOL, John, Tarih Öğretimi, Çev. Mustafa SAFRAN, Ankara, 1996.
On Beş ve On Altıncı Asırları Türk Asrı Yapan Değerler, İSAV, İstanbul, 1999.
ORKUN, Hüseyin Namık, Eski Türk Yazıtları, TDK Yayınları, Ankara, 1987.
ORTAYLI, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İletişim Yay., İstanbul, 2001.
ORTAYLI, İlber, Osmanlı Toplumunda Aile, Pan Yay., İstanbul, 2000.
Osmanlı Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yay., C.1-12, Ankara, 1999.
Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (1300-1600), Ed. Halil
İNALCIK, Donald QUATAERT, C. 1, Eren Yay., İstanbul, 2000.
Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (1600-1914), Ed. Halil
İNALCIK, Donald QUATAERT, C. 2, Eren Yay., İstanbul, 2004.
Osmanlı Özel Sayısı, Cogito, Yapı Kredi Yay., İstanbul 1999.
ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş, C. 1-5, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara,
1978.
ÖGEL, Bahaeddin, Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası
Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 1998.
ÖNER, Erdoğan, Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet Döneminde Mali İdare, Maliye
Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2005.
ÖNSOY, Rıfat, Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayi ve Sanayileşme Politikası, Türkiye İş
Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1988.
ÖZ, Mehmet, Osmanlı’da “Çözülme” ve Gelenekçi Yorumcuları, Dergah Yay., İstanbul,
2005.
ÖZBARAN, Salih, Tarih ve Öğretimi, Cem Yayınevi, İstanbul, 1992.
ÖZTÜRK, Cemil ve OTLUOĞLU, R., Sosyal Bilgiler Öğretiminde Edebi Ürünler ve
Yazılı Materyaller, Pegem A Yayıncılık, Ankara, 2002.
ÖZVAR, Erol, Osmanlı Maliyesinde Malikane Uygulaması, Kitabevi, İstanbul, 2003.
ÖZYILMAZ, Ömer, Osmanlı Medreselerinin Eğitim Programları, T.C. Kültür Bakanlığı
Kültür Eserleri, Ankara, 2002.
PALMER, Alan, Osmanlı İmparatorluğu, Bir Çöküşün Yeni Tarihi, Sabah Kitapları,
İstanbul,1995.
48
PAMUK, Şevket, Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi (1500-1914), İletişim Yay., İstanbul,
2005.
PAYKOÇ, Fersun, “Tarih Öğretiminde Duyuşsal Alanın Rolü”, Tarih Öğretimi ve Ders
Kitapları, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir, 1998.
PAYKOÇ, Fersun, Tarih Öğretimi, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları,
Eskişehir, 1991.
PIERCE, Leslie, Harem-i Hümayun Osmanlı İmparatorluğu’nda Hükümranlık ve
Kadınlar, İstanbul, 1993.
POPHAM, W. James, Classroom Assessment: What Teachers Need To Know, Needham
Heights, Publishers. MA: Allyn and Bacon, 2000.
RASONYI, Laszlo, Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara, 1993.
Türk Dünyası El Kitabı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ayyıldız Matbaası, Ankara,
1976.
SAFRAN, Mustafa, Tarih Eğitimi Makale ve Bildiriler, Gazi Kitabevi, Ankara, 2006.
SAKAOĞLU, Necdet, Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul Bilgi Üniversitesi
Yay., İstanbul, 2003.
SÖZEN, Metin vd., Türk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan, Türkiye İş Bankası
Kültür Yayınları, İstanbul, 1975.
STIGGINS, Richard, J., Student-Centered Classroom Assessment, Macmillan Publishing
Company, New York,1994.
STRZYGOWSKİ, J. Ve KÖPRÜLÜ, F, Eski Türk Sanatı ve Avrupa’ya Etkisi, Çev. A.
Cemal Köprülü, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1974.
SUNGU, İhsan, “Tarih Öğretimi Hakkında”, Aktaran: B. ATA, Millî Eğitim, S. 153-154,
Ankara, 2002.
SÜMER, Faruk, Oğuzlar, Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yayınları, İstanbul, 1999.
ŞAHİN, Muhammet, Uygarlık Tarihi, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara, 2006.
TABAKOĞLU, Ahmet, Türk İktisat Tarihi, Dergah Yay., İstanbul, 2000.
TANERİ, Aydın, Türk Devlet Geleneği, Millî Eğitim Yayınları, Ankara, 1993.
TANİLLİ, Server, Uygarlık Tarihi, Alkım Yayınevi, İstanbul, 2006.
Tanzimat I-II (Komisyon), Millî Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul, 1999.
Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yay. C.3, İstanbul, 1985.
Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2000.
TEKELİ, Sevim vd, Bilim Tarihine Giriş, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2001.
TOGAN, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1981.
49
TOPRAK, Zafer, Türkiye’de Millî İktisat 1908-1918, Yurt Yayınları, Ankara, 1982.
TURAN, Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Boğaziçi Yayınları, İstanbul,
TURAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk İslâm Medeniyeti, Boğaziçi Yayınları,
TURAN, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2002.
TURAN, Osman, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar, Türk Tarih Kurumu
Basımevi, Ankara 1988.
TURAN, Osman, Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, Boğaziçi Yayınları, İstanbul,
1993.
TURHAN, Mümtaz, Kültür Değişmeleri, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay.,
İstanbul, 1994.
Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 2002.
Türklerde İnsani Değerler ve İnsan Hakları Başlangıcından Osmanlı Dönemine Kadar,
Türk Kültürüne Hizmet Vakfı, İstanbul, 1992.
UNAT, Faik Reşit, Türk Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihî Bir Bakış, Ankara, 1964.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu
Devletleri, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 2003.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, Türk Tarih Kurumu
Yay., Ankara 1998.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, Türk
Tarih Kurumu Yay., Ankara 1998.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.I-IV, Türk Tarih Kurumu Yay., 2003.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Saray Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara,1998.
ÜLKEN, Hilmi Ziya, “UNESCO ve Tarih Öğretimi”, Yeni Öğretmen Dergisi, S.19,
ÜLKEN, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yay., İstanbul, 1994.
VELLA, Yosanne, “ Yaratıcı Tarih Öğretimi”, Çev. Bahri ATA, Millî Eğitim, S.150, Ankara,
2001.
WIGGINS, Grant, Educative Assessment: Designing Assessments To Inform And
Improve Student Performance, Jossey-Bass, San Francisco, California, 1998.
ZÜRCHER, Eric Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yay., İstanbul, 2008.
Yararlanılan Web Siteleri
http://www.ttk.gov.tr
http://www.tdk.gov.tr
http://www.atam.gov.tr
http://kultur.gov.tr
