irfgzr2 - 6 Şapkalı Düşünme Tekniği

YÖNTEM VE TEKKNİK
Yöntem ve Teknik kavramları birbirine çok karıştırılmaktadır. Yöntem, genelde hedefe ulaşmak için izlenen en kısa yol olarak tanımlanmaktadır. Eğitim Terimleri Sözlüğünde de Yöntem, " Bir sorun çözmek, bir deneyi sonuçlandırmak, bir konuyu öğrenmek ya da öğretmek gibi amaçlara ulaşmak için bilinçli olarak seçilen ve izlenen düzenli yol" olarak tanımlanmıştır. Teknik ise, bir öğretme yöntemini uygulamaya koyma biçimi, ya da sınıf içinde yapılan işlemlerin bütünü olarak tanımlanabilir. Yöntemi bir tasarım, Tekniği de bir uygulayım olarak görebiliriz. Daha geniş bir açıdan Yöntemi hedeflere ulaşmak için öğretme-öğrenme sürecini düzenleme ya da planlama, Tekniği de bu düzenlenen ve planlanan düşüncelerin uygulama aktarılmasında izlenen yol olarak görebiliriz.

Altı Şapkalı Düşünme Tekniği

Altı Şapkalı Düşünme TekniğiEdward De Bono'nun 1985'te yayınlanan kitabıdır. İngilizce adı Six Thinking Hats 'tir.

De Bono, insanların birkaç farklı şekil ve yaklaşımla kavrama ve düşünme eylemini gerçekleştirebildiğini incelemiştir. Bu yaklaşımlar hakkında teori geliştiren yazar, insanların düşünme alışkanlıkları ile kendilerini kısıtlayarak, sadece bir veya iki yaklaşımla düşünme eylemini gerçekleştirdiğini gözlemlemiştir. De Bono, farklı yaklaşımların tanımlanması ve bu yaklaşımların nasıl kullanılabileceğinin öğretilmesi durumunda, insanların bu yaklaşımları kullanarak, toplantılarda ve takım çalışmalarında çok daha üretken olabileceğini öne sürmüştür.

      Yazar, lateral düşünmeyi destekleyici olarak, bir sorunun çözümünde belli bir yaklaşımın adaptasyonunu, Paralel Düşünmenin hayata geçirilmesi olarak tariflemektedir. Altı farklı yaklaşım tanımlamış ve her bir yaklaşımı farklı renkte şapkaların takılması ile sembolize etmiştir.
Sorun çözmede etkin bir teknik olan “Altı Şapkalı Düşünme Tekniği” bir nevî beyin fırtınasıdır. Bu yöntemde “Şapkalar” fikirlerin ve düşüncelerin birbirinden ayrıştırılması için kullanılan birer semboldür. Bu yöntemde şapkalar değişik renklerdedir ve her renk bir düşüncenin sembolü veya simgesidir. Rengine göre şapka değiştirildikçe onun atıfta bulunduğu düşünceler sistematik bir şekilde aktarılmaktadır.

   Bu yöntem işyeri, aile ortamı, okul ortamı ve daha birçok yerde sorun çözme ekipmanı olarak kullanılabilir. Sorunların çözülmesinde, sorun çözmeyi bir eğlence haline getiren bu yöntem, oldukça esnek bir yapıya sahiptir. Zira sadece bilgiye değil aynı zamanda duygusal yönlere de yer verilmektedir.

     “Altı Şapkalı Düşünce Tekniği”nde amaç; ele alınan konunun dallanıp budaklanmasını ve gereksiz ayrıntılara girilmesini önlemek ve görüş, düşünce ve fikirleri sistematik bir şekilde işlemektir. Bu şekilde zaman kaybı önlenmiş ve sonuca varma; yani karar alma kolaylaşmış olur.

De Bono’nun altı şapkası:

Beyaz şapka (Boş sayfa -Duru ve net bilgileri temsil eder): Tarafsız şapkadır. Görüşülen konu ile ilgili net bilgi ve raporlar ortaya konur.(objektif).Ele alınan sorun ile ilgili kesin olarak bilinen doneler ve net bilgilerin envanteri yapılır.
Kırmızı şapka (Ateş-Duyguları temsil eder “Duygusal Şapka” denir): Görüşülen konu ile ilgili olarak, kişilere hiçbir dayanağı olmadan, sezgi, fikir ve duygularını söyleme fırsatı verir.(sübjektif).) Ele alınan konu ya da sorun hakkında müzakere yapan kişilerin duyguları mesnetsiz bir şekilde açığa çıkarılır.
Sarı şapka (Güneş-Avantajları, olumlu yönleri ve iyimserlikleri yansıtan optimist şapka): İyimser şapkadır. O işin avantajları ortaya konulur. Övgü, olumlu görüşler söylenir.(objektif) Bu bağlamda konunun veya sorunların avantajlı ve sonucunun iyiye giden yanları ele alınır. Şurası iyi bilinmelidir ki, bazı sorun olarak görülen faktörler neticede olumlu sonuçlar verebilmektedir.
Siyah şapka (Yargıç cübbesi): Kötümser şapkadır. Eleştiri, olumsuz görüşler ile görüşülen konunun riskleri, gelecekte doğuracağı problemler ortaya çıkar. modus tollens (objektif) (Tehlikeleri, dezavantajları ve olumsuzlukları yansıtan kötümser şapka) Bu safhada, ele alınan konunun veya sorunun boyutları, riskli yönleri, dezavantajları ve bunların yükleyeceği maliyetler göz önünde bulundurulur ve eleştiriler alınır.
Yeşil şapka (Bitki): Yenilikçi şapkadır. Konuyla ilgili alternatifler ve yeni yaklaşımlar araştırılır. 'her şey uyar' (spekülatif) (Yapıcı ve yenilikçi şapka) Bu safhada taklitçilikten uzak, orijinalliğin esas alındığı üretken fikirler ortaya konulur. Bu bağlamda eskinin yerine yeni ve daha iyi orijinal fikirler geliştirilir. Bir nevî Toplam Kalite Yönetimi’nde olduğu gibi sürekli iyileşme ve sürekli gelişme politikası güdülür.
Mavi şapka (Gökyüzü): Serinkanlı şapkadır. Düşünce sistematize edilir. "Büyük Resim," "İdareci şapka," "Meta şapka," "düşünmenin düşünülmesi", tüm süreci (gözden geçirme) (Sonuç veren; durulmuş fikirleri sonuca ulaştıran serinkanlı şapka) Bu bağlamda analiz edilen konular sentezlenir yani tümevarım metodu uygulanır. Sistematik bir şekilde düzenlenen fikirler, prensip haline getirilir ve uygulama safhasına koyulmak üzere “prensip kararı” alınır.

Altı şapkalı düşünme tekniğinin ana amacı:

düşünme sürecine odaklanıp geliştirmek
yaratıcılığı cesaretlendirmek, paralel ve lateral düşünme
iletişimi iyileştirme
karar verme sürecini hızlandırma
tartışmalardan kaçınma

Örneğin, bir sorunun incelenmesi ve çözüm üretilmesine dair bir toplantı düzenlenecek olursa, böyle bir toplantıda, çözüm için, Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin kullanılması mümkündür. Önce sorun incelenir, sonra çözüm önerileri üretilir ve daha sonra eleştirel değerlendirmelerin sonucunda uygun çözüm seçilir. Toplantı, herkesin, Mavi şapkanın toplantıyı nasıl idare edeceğini, nasıl hedef ve amaçlara ulaşılacağını duyuracağı beklentisi ile başlar. Tartışma Kırmızı şapkanın sorunu çözümü ile ilgili fikir ve tepkileri toplama düşüncesi ile devam eder. Bu faz gerçek çözüm için kısıtların geliştirilmesi için de kullanılır. Tartışma, fikirler ve muhtemel çözümler üretmesi için Yeşil şapkaya geçer. Daha sonra tartışma, bilgi üretmeyi düşünen Beyaz şapka ile çözümleri eleştirmeyi düşünen Siyah şapka arasında gider gelir.

Herkes herhangi bir anda belli bir yaklaşıma odaklandığı için, grup, bir kişinin (Kırmızı şapka) duygusal tepki göstermesinden ya da başka bir kişinin (Beyaz şapka) objektif düşünmeye ve yine bir başka kişinin (Siyah şapka) yaklaşımlara eleştirel olmaya çalışmasından çok daha fazla işbirlikçi olacaktır.

Edward de Bono'nun Altı Şapkalı Düşünme Tekniği'nin temelinde, düşüncelerimizi altı farklı bakışı simgeleyen farklı renklerdeki şapkaları takarak ortaya koymak ve yaratıcılığımızı geliştirmek yatıyor. Bono bu şapkaları ve işlevleri şöyle özetliyor:

Beyaz Şapka

Beyaz tarafsız ve objektifdir.Bu şapka objektif olgular ve rakamlarla ilgilidir. Erişebildiğimiz bilgileri değerlendirmeyi, gereksinim duyduğumuz bilgileri ortaya koymayı ve konuyla ilgili sorularımızı yöneltmeyi bu bakış açısı sayesinde gerçekleştirebiliriz.
Beyaz şapkayı giyince şunlara benzer sorular sorarız :

· • Elimizde ne gibi bilgiler var?
• Daha hangi bilgiler gerekiyor?
• Eksik bilgiler nelerdir?
• Gerekli bilgileri nasıl elde ederiz?
• Ne tür sorular sormalıyız?

Beyaz şapka, dikkatimizi elde olan bilgiler ve eksik bilgiler üzerinde toplamak için kullanılır.Beyaz şapkaca düşünmesinin amacı pratik olmaktır.Bu yüzden her türlü bilgiyi ortaya koymalıyız.Önemli olan bilgilerin kesinlik derecesini doğru bir biçimde belirtmektir.

Kırmızı Şapka

Kırmızı öfke tutku ve duyguyu çağrıştırır. Duygusal bir bakış açısı verir. Kırmızı, ateşi ve sıcaklığı çağrıştırır. Bir şeyden niçin hoşlandığınızı ya da hoşlanmadığınızı bilemeyebilirsiniz. Oysa kırmızı şapkayı kullandığınızda, hiçbir açıklama yapmaksızın duygularınızı ve sezgilerinizi söyleme fırsatını elde edersiniz. Doğal olarak sizin de duygularınız var ve kırmızı şapka tüm duygularınızı açıklamanıza olanak verir.
Genel olarak zihnimizin arka planında korku, öfke,nefret,şüphe,kıskançlık ya da sevgi gibi güçlü duygular yer alabilir .Bu duygusal arka plan algılama biçimimizi sınırlar ve yönlendirir. Kırmızı şapka düşünmesinin amacı,bu arka planı görünür kılmak ve sonradan ortaya çıkan etkisinin gözlemlemesini sağlamaktır.
Kırmızı şapka takmak düşünüre ”Konu hakkında duygularım bunlardır”deme olanağı sağlar. Duyguları düşünmenin önemli bir parçası olarak meşrulaştırır. Duyguları görünür kılar,böylece duygular düşünme haritasının veya harita üzerinde rotayı çizen değer sisteminin de bir parçası olurlar.

Siyah Şapka

Siyah karamsar ve olumsuzdur,kötümserdir.Bir şeyin niçin yapılmayacağını görür. Bir bakıma, şapkaların en yararlı olanıdır. En sık kullanılan şapka, kesinlikle siyah şapkadır. Siyah renk bize yargıcın cüppesini anımsatır. Siyah şapka tehlikelere dikkat çeker. Bu şapka zararlı şeyler yapmamıza engel olur. Riskleri ve bir şeyin neden işe yaramayabileceğini gösterir. Siyah şapka olmazsa, başımız sürekli derde girer. Bununla birlikte, siyah şapkanın gereğinden fazla kullanılması da tehlikeli olabilir.
Bu şapka eleştirme şapkasıdır.Ancak bir tartışmada taraf tutmak anlamına gelmediğini özellikle belirtmek isterim.Herhangi bir taraf tutma ve herhangi bir tartışma söz konusu değildir.Olumsuz durumların ortaya çıkmaması için yapılan objektif bir girişimdir.Düşünme ve yöntemindeki hatalara işaret edebilir.

Sarı Şapka

Sarı güneş gibi aydınlık ve olumludur.İyimser umutlu ve olumlu düşünme ile ilgilidir. Sarı şapkayı önümüze koyup düşünmekle, yapılan bir önerinin değerini ve yararını saptamak için hemen çaba göstermeye başlamış oluruz.
"Bunun iyi yönü ne?" deriz.
Ortaya atılan görüşü beğenmesek bile sarı şapka bizden, bu önerinin iyi yönlerini de bulmamızı ister.

· • Bunun ne gibi yararları var?
• Bundan kim yararlanacak?
• Bu yararlar nasıl ortaya çıkabilir?
• Değişik değerler nelerdir?"

   Sarı şapka düşünmesi değerli ve yararlı olan şeyleri arar ve araştırır.Daha sonra bu değerli ve yararlı şeyler için mantıklı destekler sağlamaya çalışır. Sağlam temellere dayanan bir iyimserliği ortaya koymaya çalışır. Bu düşünme, yapıcı ve üreticidir. Somut teklifler ve öneriler çıkar.

Yeşil Şapka

     Yeşil bereket ve verimli büyüme demektir.Yaratıcılık ve yeni fikirlerle ilgilidir. Yeşil renk, büyümenin, enerjinin ve yaşamın simgesi olan bitkileri çağrıştırır. Yeşil şapka enerji şapkasıdır. Yeşil şapkayla düşündüğünüz zaman, öneriler ileri sürer, yeni görüş ve seçenekler ortaya koyabilirsiniz. Yine bu şapkayla, ortaya atılan bir görüşe ilişkin değişiklikler önerebilirsiniz.
     Yeşil şapka size çeşitli olabilirlikler yakalama fırsatı verir. Yeşil şapkayı kullanan herkes yaratıcı olmaya çaba gösterir. Yeşil şapka takmak insanları otomatik olarak daha yaratıcı hale getirmez. Ancak bu şapka düşünürlere daha yaratıcı olmaları için gerekli zamanı ve dikkati sağlayabilir.
     Yaratıcı duraksamayla düşünür. Bir an için duraksayarak bulunduğu noktada alternatif fikirlerin olup olmayacağını araştırır. Düşünür bu fikirden ileri doğru hareket ederek yeni bir fikre ulaşır. Kışkırtma yeşil şapka düşünmesinin önemli bir unsurudur. Kışkırtma olağan düşünme kalıplarının dışına çıkmamız için kullanılır.

Mavi Şapka

    Mavi serinkanlılığı temsil eder ve her şeyin üstündeki göğün rengidir. Düşünme sürecinin düzenlenmesi ve kontrolü ile uğraşır. Mavi şapka doğrudan doğruya düşünce sürecinin kendisine bakmak içindir :

· • Bundan sonra ne yapmalıyız?
• Şu ana değin neler başardık?"

Mavi şapkayı ne düşüneceğimizi açıklamak ve bu düşüncenin sonunda neyi elde etmek istediğimize karar vermek için tartışmaya başlarken kullanırız.
Mavi şapka, kullanacağımız şapkaları sıraya koymak ve sonuçta elde ettiklerimizi özetlemekte de kullanılabilir.
Mavi şapka düşünme sürecini gözler ve oyunun kurallarına dikkat edilmesini sağlar. Tartışmayı durdurur ve disiplini sağlar.

Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Avantajları :
1. Bir konu üzerinde daldan dala atlanarak belirtilen görüşler bir sisteme konulmuş olur.
2. Zaman kaybı önlenir.
3. Bir karara varma ve sonuçların ortaya çıkması kolaylaşır.

Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Amaçları :
Altı şapkalı düşünme kavramının iki ana amacı vardır.

1. Düşünürün her seferinde sadece bir şeyle uğraşmasını sağlayarak düşünme faaliyetini
sadeleştirmektir.Altı şapkalı düşünme tekniği ile düşünür duyguların, mantığın, bilginin ,umut ve yaratıcılığın hepsine aynı anda dikkat etmek yerine onlarla ayrı ayrı ilgilenebilme olanağı sağlar.

2. Gerekli düşünme biçimlerine istenildiği anda geçiş yapmayı sağlamaktır. Düşünme
şapkalarının bir tür kısaltılmış talimatlar olduğu söylenebilir. Altı şapka kavramından en fazla yararın sağlanabilmesi için herkesin oyunun kuralları hakkında bilgi sahibi olması gerektiği açıkça ortadadır. Altı şapkalı kavram, ancak insanlar arasında bir tür ortak dil haline geldiğinde verimli olacaktır.

Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Bize Getirdiği Yenilikler :
Düşünen takımların, düşünce sistemlerini altı değişik renkteki şapka altında toplayarak, takım düşünmesini daha olumlu bir şekilde oluşturulması ve yönlendirilmesi.

Sonuç Olarak ;
Düşünmenin en büyük düşmanı karmaşıklıktır, zira karmaşıklık karışıklığa yol açar. Berrak ve sade olduğunda düşünme daha zevkli ve daha etkili bir hale gelir.