




İRFAN GEZER
BURSA'NIN İLKLERİ
*20 Mayıs-25Temmuz 325 tarihlerinde, İznik'te Hıristiyanlığın ilk konsülü toplandı. Bu konsülde Hıristiyan dünyasının ilk amentüsü belirlendi.
*1081 yılında İznik, Anadolu Selçuklu Devleti'nin ilk başkenti oldu.
*1204 yılında İznik, Bizans İmparatorluğunun başkenti oldu.
*1299 yılında Osmanlı Devleti, Bursa topraklarında kuruldu.
*Osmanlı Devleti'nin ilk başkentleri Bursa il sınırları içindeki kentlerdi.1299 yılında Karacahisar, 1302 yılında Yenişehir, 1326 yılında Bursa ve 1331 yılında İznik başkent oldu.
*Osmanlı Devletinin ilk eserleri olan Balabanbey ve Aktimur kaleleri, 1308 yılından sonra Bursa'nın kuşatılması sırasında, Osman Bey tarafından yaptırıldı.
*Türklerin yaptığı ilk mescit, Bursa'da Ahi Hasan (İl-Erioğlu Ahmet Bey Mescidi) tarafından yaptırıldı. *Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk parası 1327 yılında Orhan Bey tarafından Bursa'da basıldı.
*Osmanlı Devletinin ilk medresesi 1335 yılında, İznik'te Orhan Gazi tarafından kuruldu.
*İlk spor alanı Bursa'da Atıcılar'da açıldı.
*Osmanlı Devleti'nin ilk köprüsü, Bursa'da Orhan Bey'in eşi Nilüfer Hatun tarafından yaptırıldı.
*Osmanlı Devleti'nin ilk Bedesten'i yani kapalı çarşısı Bursa'da Orhan Bey tarafından yaptırıldı.
*Osmanlı Devleti'nin ilk devlet dairesi sayılan Saray, Tophane'de yapıldı.
*Ülkemizde ilk çini, İznik'te üretilmeye başlandı.
*Osmanlı Devleti'nin ilk hastanesi olan Darüşşifa, Yıldırım Bayezid tarafından 1399 yılında Bursa'da yapıldı.
*Ülkemizde örneği olmayan şadırvanlı minare, Kara Timurtaş Paşa (öl. 1403) veya oğlu Ali Bey tarafından Bursa'da yaptırıldı.
*1442 yılında, ülkemizin ilk ve tek çarşılı köprüsü Irgandlı, Hoca Muslihiddin'in babası Pir Ali tarafından yaptırıldı.
*Türkiye'de ilk yün, pamuk ve ipekli dokumacılığı; 1437 yılında Bursa'da başladı.
*Ülkemizin ilk dokuma atölyesi, Üçkuzular Tekkesi'nin hareminde kuruldu.
*1486 yılında Bursa Cilimboz deresi vadisinde, ülkemizin ilk kağıthanesinin kurulduğu savunulur.
*1490 yılında, II. Bayezid tarafından şadırvan üstünde bulunan ilk mescit yapıldı.
* Kapsamlı ilk kış turizmi merkezi: Uludağ'daki Oteller bölgesinde, Türkiye'nin ilk kış turizm alanı faaliyete geçmiştir.
* İlk Osmanlı Padişahı'nın mezarının olduğu yer (ve de ikincisinin): "Osman Gazi" ve "Orhan Gazi"lerin istirahatgâhları Tophane mevkiindedir.
* Anadolu Selçuklularının ilk başkenti: Anadolu Selçuklu Devletinin de ilk başkenti Bursa(İznik)
*İlk Osmanlı Sarayı:İlk Osmanlı Sarayı Bursa'da yapılmıştır. Şimdiyse yok.
* Türkiye'nin ilk süt ve süt ürünleri fabrikası: Türkiye'nin ilk süt ve süt ürünleri fabrikası olan SAYAS Ayran Fabirkası Bursa'da kurulmuştur.
* Türkiye'deki ilk sendikalaşma ve Türk-İŞ: Türkiye'de ilk kez işçilerin sendikalaşma hareketleri Bursa'da başlamış Türk-İŞ'in temelleri Bursa Merinos Fabrikasında atılmıştır.
* Türkiye'nin İlk Köy Filmi: Bursa, Çalı'da çekilen ve Yönetmenliğini Muhsin Ertuğrul, Senaryo Yazarlığını Nazım Hikmet Ran, Müziklerini ise Cemal Reşit Rey'in yaptığı ve Cahide Sonku'nun başrollerinde oyndaığı "Aysel Bataklı Damın Kızı"adlı film Türkiye'de çekilmiş ilk köy filmidir. Melodramatik öğelerle harmanlanmış ve sonraki yıllarda bir türün prototipini oluşturarak benzerleri, kopyaları yapıldı. Türün sonrakilerinde sık sık gördüğümüz çeşmebaşı dedikodularını içeren sahneler ilk kez bu filmde yer aldı. İlkleri oluşturmasının yanısıra filmin başlıca bir özelliği de köy kızı Aysel rolündeki Cahide Sonku' yu yıldızlaştırması ve başına taktığı yemenisiyle de halk arasında bir moda yaratmasıydı.
* Türkiye'nin İlk Çamaşı Makinası imalatı : Kamil Tolon , "Tolon Çamaşır Makinaları"
* ilk Otomobil ihracatı ( sürekli bir organizasyon olarak ) : Tofaş'tan "Station Tempra"
* İlk Özel İhracat Limanı : Gemport , Bu limanının kuruluşunda Tempra ihracatı bir başlangıç olmuştur.31. Türk otomotiv endüstrisi için :İlk silindir blokların,dingil ve diferansiyellerin üretimi32. Dünya'nın ilk Havlusu:Dünya'da havlu ilk kez Bursa'da icat edilmiştir. (bkz: Özdilek'in internet sitesi ve tarihçesi)
* İlk Katlı Çarşı :Bugünkü plaza tipi alış veriş merkezlerinin temelini oluşturan ilk katlı çarşı Balı Bey Hanı Bursa'dadır. Halen restorasyonu sürmektedir.
* İlk Demokratik Uygulama : Türk, Osmanlı tarihinde demokratik yaşama geçişin ilk adımı olan Meşrutiyet, Islahat Fermanı ve Tanzimat Fermanı'nın pilot bölge seçilerek ilk uygulandığı yer Bursa'dır. Bu açıdan da ilk demokratikleşen Osmanlı ve Türk toprağı denebilir.
* İlk Kadın Savaş Pilotumuz: Sabiha GÖKÇEN, Bursalıdır.
* Türkiye'nin ilk Cetvel Fabrikası:Hatas, Bursa'dadır.
* İlk Vakıflar: Bursa Bir Vakıflar Şehridir. Osmanlı vakıf medeniyetinin temeli burada atılmıştır. Ayrıca Bursa’da 15. yüzyılda kurulan 303 tane vakıftan yarıdan fazlası hanımlar tarafından kurulmuştur.
* Türkiye'nin İlk Halka açık şirketi: 1966 yılında kurulan Bursa Çimentodur.
* Türkiye'nin ilk devlet hastanesi : 1952deki memleket hastanesi bursadadır. bu hastanenin temeli ise 1862deki aynı yerde kurulan hastanedir ve osmanlıda İstanbul dışında kurulan ilk modern hastanedir.
* İlk madensuyu : 1870'de Çaybaşı'nda bulunan Uludağ Madensuyu'dur. bu sadece Türkiye'nin değil Osmanlının da ilk madensuyu tesisleridir.
* İlk Süper Market ve A.V.M :Türkiye'de daha Carrefour'lar Real'ler Migros'lar, As Merkez'ler Ak Merkez'ler yokken Bursa'da tüm bunların ilklerinden olan ÖZDİLEK vardı. Çeşitli markalara ait ürünlerin ilgili reyonlarda satışa sunulması; market, cafeterya, giyim, parfümeri, çocuk reyonlarını birbirine karıştırmadan aynı bina içinde sunarak Türkiye'de ilk olmuştur. Daha sonraları markaların ürünleri aynı binada dükkanlar içine alınarak AkMerkez türü yapılaşmalar oluşmuştur. Yine türkiye pazarına Carrefour, Gima gibi yabancı firmaların girişi ile Süper Market'ler bir sektör haline gelmiştir.
* İlk Çevre Koruma Kanuları : 1539 yılında Edirne ve Bursa (Hüdavendigar) vilayeti kadı ve subaşılarına gönderilen yasak nâmeler içerik olarak yine dünyada'daki ilk resmî çevre kanunlarındandır. Yasak name’nin muhtevasına bakıldığında, şahısların ev ve dükkanlarını temiz tutmaları, pislik varsa giderilmesi, çöplük subaşısı nın mahallelerdeki mezbeleyi kaldırtması, hamamların katı ve sıvı atıklarının uzaklaştırılması, evlerden çamaşır sularının yola dökülmemesi, hayvan laşelerini insanların yaşadığı mekanlardan derhal uzaklaştırılması, açık mezarlık bırakılmayıp duvar çekilmesi, arabaların özel park yerlerine konulması gibi hususları kapsadığı görülmektedir . Ayrıca çeşitli vakfiyeler kurdurulmuş ve bu vakfiyelerin gelirleri ile her mahalleye iki kişi tutulması, bu kişilerin gün içinde sokaklarda gezerek yere balgam bırakanların pislikleri üzerine toz kireç dökmesi istenmiştir. (1. madde ile karıştırılmasın Lütfen)
*Türkiye'nin ilk suni ipek üretimi: tesisleri Bursa'da kurulmuş ve üretilmiştir.
*Türkiye'nin ilk modern tekstil fabrikası : Merinos fabrikası Bursa'da açılmıştır.
*Osmanlı'nın ilk spor alanı: Bugünkü atıcılar semtindeydi. Halen Türkiye Atlı Sporlar ve Jokey klubünün binicilik tesisleri vardır.
* Türkiye'nin ilk özel havayolu şirketi olan Sönmez Havayolları 1984 yılında Bursa'da kurulmuştur. O günden bu yana halen faaliyetini sürdürmektedir.Ancak son yıllarda sadece helikopter ulaşımı üzerine faaliyetleri sürüyor.
*DÜNYANIN EN KÜÇÜK ARSASINA SIĞDIRILMIŞ OLAN, EN ÇOK KULLANIM ALANLI EVİ: (Belki, bu konuda münferit bir başlık bile açılabilir ) Ulucami-PTT tarafından Maksem’e doğru çıkan dik yokuşun ortalarında, sağ yakadaki mavi sıvalı ev, sadece; 13.5 metrekarelik bir alana sığdırılmış ve üzerine çıkılan 3 katta, toplam 40 metrekare kullanım alanı sunan bir Osmanlı hârikası yapıdır. Arsası ikizkenar üçgendir. İkizkenarların bir tarafı caddeye sırt verir. Dünya mimarî literatürüne geçen bu evin girişinde, taşlıktan oluşan bir antre, mutfak, ocak ve fırın olup, ikinci katında; üçgen şeklinde bir oturma salonu, üçüncü ve son katında da; yatak odası ve banyo mevcuttur.
Boşluk bulunan hemen her yere gömme dolaplar inşa edilmiştir. Giriş kapısı caddeden 2-3 basamak yüksektedir. Orta katın üçgen formunun birleşme kısmı küt şekilde olup, buradan Maksem tarafına bakan bir de pencere açılmıştır. Üçüncü kat, zeminden itibaren kalın bir kolonla desteklenerek dışarıya taşırılmıştır.
Ahşap ağırlıklı ve araları kerpiç tuğlalarla örülü binanın mimarî özelliği; minimallik ve mekanın etkin kullanımı üzerine oluşturulması...
*Avrupa Şehri Ünvanı Olan İlk Şehir : Aslında şimdi bu ünvanın kullanılması üzerine tartışma çıkartsada Türkiye'de ilk kez Avrupa Birliği organları tarafından resmi olarak "AVRUPA ŞEHRİ" ünvanı verilen Türkiye'nin ilk şehiridir. Bursa dışında bir de Ankara bundan birkaç yıl önce bu ünvanı alabilmiştir. Türkiye'de diğer şehirlere bu ünvan verilmemiştir.
Bursa Büyükşehir Belediyesinin amblemindeki AB yıldızlarının sebebi budur.
* İlk Kalite Ödüllü Kent : Türkiye'de ilk kez yerel yönetimlerine Temmuz 2003'te yapılan denetim ile, ISO 9001:2000 Kalite Belgesini kullanmaya hak kazanan Büyükşehir Belediyesi; halen ülkemizdeki Büyükşehir Belediyeleri arasında Kalite Yönetim Sistemi'ni uygulayan İlk ve tek Büyükşehir Belediyesi olma ayrıcalığına ulaşmıştır. Her yıl yapılan periyodik denetimler ile bu ödülün varlığı devam etmektedir.
*Nilüfer Belediyesi de aynı şekilde Türkiye'de ilk kez Kalite Hizmet ödülü ve İş Güvenliği ödüllerini almış; her yıl bu ödüllerini yenilemektedir.
* İlk çay ekimi... Ulaşılan belgelere göre, çayın, ülkemizde yetiştirilen ve kendisinden mahsül alınan, yani tarımı yapılan bir bitki olarak düşünülmesi 1894 senesinde olmuştur. Yani II. Abdülhamit zamanında ele alınan pek çok yeni konunun arasındadır, çayın Türk topraklarına getirtilmesi hadisesi.
1889 yılında Japonya'ya gönderilen ve dönüş yolunda batan Ertuğrul Firkateyn'inden öncesine rastlayan bir dönemde Japonya'dan getirtilen çay tohumları ile Bursa'da ilk çay denemesi yapılmıştır.
*Osmanlı'da ilk sikke... Evliya Çelebi, "Osmanlılarda ilk sikke Osman Bey zamanında Bursa'da kesildi" demektedir. (C. 1, sahife 566).
*Türkiye'nin ilk ücretsiz gıda bankası... Bursa Yıldırım Bld. Sevgi Market...(2006) İhtiyaç sahipleri için kredi kartı benzeri bir kartla marketten ücretsiz alışveriş yapılıyor.
* DÜNYADA İLK... Aynı isimde 1.lig'de 2 takım...1985-86 sezonunda Bursaspor Paf takımı aynı isimle 2.ligde şampiyon olarak 1.lige yükseldi. Ancak başlangıçta federasyon tüzüğündeki boşluktan yararlanıp Bursaspor'a futbolcu yetiştirmek için 3.lige yerleştirilen paflarımız beklenmedik bir başarıyla 1.lige dek yükseldi.
Ama sahada kazanılan başarı masa başında kaybedildi ve isim değişikliği yerine takım feshedildi.
Hatta Türkiye kupasında iki takım (Bursaspor - Bursaspor Amatör) karşılaştı.
*Osmanlı'nın ilk hastahanesi... İlk Osmanlı hastanesi kabul edilen Darüşşifa, Yıldırım Camii'nin 250 metre doğusundadır. 1390-1394 yılları arasında Yıldırım tarafından inşa ettirilen külliyenin bir parçasıdır. Akıl ve sinir hastalıklarının da tedavisi yapılan bu sağlık kuruluşunda, sadrazam Çandarlı İbrahim Paşa da tedavi görüp şifa bulmuştur. İlk yapıldığı zaman 1 başhekim, 2 hekim, 2 eczacı, 2 şerbetçi, 1 aşçı ve bir ekmekçiden oluşan bir kadro ile hizmet veriyordu. Yapı 1560 m2 lik meyilli bir alana oturmaktadır. 1855 depreminden hasar gören yapı bir müddet baruthane olarak kullanılmıştır.
Bugün resterasyon sonrası göz hastahanesi olarak kullanılmakta...
* Türkiyenin Çöplükten ilk Elektrik Üretimi: Türkiye’de ilk kez çöplüklerden çıkan metan gazını elektrik üretimi için kullanan şehir Bursa olmuş. Bursada Demirtaşta olan çöplüğün üstünü kapatıp çöplük içinden çıkan metan gazından elektrik üretimi yapılmış.Halen oradan çıkan gazlardan elektrik üretimi sürüyormuş ve elektriği devlete satıyormuş belediye.
*Türkiye’de ilk ve de tek TIR Kamyonlarının yarış organizasyonu : 1991 Yılında Bossek kulübü tarafından Küçük sanayi sitesinde düzenlenmiştir. Dünya üzerinde Amerika basta olmak üzere İngiltere,Finladiya,İtalya gibi ülkelerde sürekli yapılan bu yarışlar ülkemizde ilk ve bir kere Bursa’da yapıldı ve binlerce insan seyretti. Eminim ki ilerleyen yıllarda bu organizasyon çok sayıda yapılacak fakat ilkinin Bursa’da yapıldığını birçok insan bilmiyor olacak.
*Türkiye'nin ilk Aboneli dergisi : NİLÜFER ismiyle Bursa'da yayın hayatına geçmiştir.
*Türkiye'nin ilk ulaşım grevi : 1963 yılında Bursa Otobüs İşletmesi işçileri tarafından yapılmıştır.
*Osmanlının ilk şeyhülislamı: Bursa’da bir semte adını veren Molla Fenari Bursa’dan çıkıyor...