Tarih içinde insan toplulukları çeşitli ortak yaşama biçimleri ile yaşamışlardır. İlkel toplulukarın klan biçiminde yaşadıkların görüyoruz.Klan;aralarında kan bağı bulunan,ortak bir totem'e inanan insanların oluşturduğu bir topluluktur.Uzun bir süreçten sonra aynı çevrede bulunan klanların birleşmesiyle,ortak bir soya dayanma anlayışının oluşması sonucunda Aşiretler oluşturulmuştur.Aşiretlerin ortak çıkarları,birbirleriyle olan ekonomik ilişkileri,savunma zorunlulukları birbirlerine yaklaştırmış ve aşiretlerin birleşmeleriyle de Kabileler ortaya çıkmıştır.Kabileler,uzun süre en büyük ortak yaşama birimi olarak kaldıktan sonra ,birleşerek millet özelliğini taşıyan düzeye gelmişlerdir.
Millet,klan aşiret,kabile gibi toplulukların bir araya gelmesinden ibaret değildir.Bir topluluğun millet olması için bazı özellikleri kazanmış olması gerekir. Bunlar;Siyasal varlıkta birlik,dil birliği,din birliği,ırk ve köken birliği,Tarih ve ahlak akrabalığıdır.
Millet duygusu gerek batıda gerek doğuda milli kiliselerin ,milli mezheplerin doğmasıyla başlamıştır.Hiristiyanlık daha ilk yüzyıllarda gürcü,ermeni, kiliseleri,Ortadoks kilisesi,süryani kilisesi,katolik kilisesi,15 nci yüzyıldan beri protestan,presbiteryan,anglikan,eutakios kiliseleri ile yayıldı.Kutsal kitap her birinin dili ile gürcü,rum,ermeni,islav,latin,alman,iskandinav,ingiliz,habeş, v.b dillerine çevrildi.Milli kilise milletlerin taban yapısı oldu.İslamlık da sünnilik,şiilik mezheplerine ayrıldı.Ve batıdaki 9 milli dile karşı islam dünyasında ancak iki milli dil doğdu.Türk dünyası bu eksiği halk edebiyatı ve tasavvuf edebiyatı ile doldurdu.Havas'ın bir yana attığı Avam bu edebiyatla kendi duygusunu ve varlığını kaybetmedi.
Kişinin toplum içindeki değerinin ve dolayısıyle benliğinin gelişmesi ve bunun farkına varması,diğer yandan din bağnazlığının kırılma yoluna girmesi pek çok batı milletinde milliyet duygusunun hızla gelişmesine yol açmıştır.Sonunda bu duygu bir genel ideoloji durumuna erişmiş,her milletin kendi isteği doğrultusunda yöneltilmesi ilkesini getirmiştir.Böylece milliyetçilik demokrasi akımını da doğurur.Bu akım Fransız ihtilali ile bütün dünyaya yayılmaya başlar.xıx yüxyıl başlarında itibaren milliyetçilik,milletleşmiş toplulukların vazgeçemeyeceği bir duygu durumunu alır.
Millet sözcüğünün kökü eskiden İslam birliğini ifade ederdi.Ümmet-i Muhammed Peygamberin soyundan gelenler,Millet-i İslamiye aynı dinde olanlar demekti.Bizim bugün milletten anladığımıza kavim deniyordu.Cumhuriyetten sonra millet kavramı gerçekçi,somut sınırları belli bir şekle girmeye başladı.
Millet,tarihi bir kuruluştur..Yarı göçebelikten yurda yerleşmeye,feodal devletten monarşi veya imparatorluk kurmaya kadar birçok safhalardan geçer.Türkiyede böyle kurulmuştur.Onun gelişmesinde feodal kuvvetler,beylikler birer basamaktır.Osmanlı neyse Karamaoğlu,Aydınlı,Dulkadiroğlu odur.Bu tarihe Osmanlı açısından bakmak yanlıştır. Ve anlaşılmasına en büyük engeldir.II.Murat'a kadar Osmanlı ile Akkoyunlu,Karamanlı arasında fark yoktu.Fatih ile birlikte Osmanlı,Abbasi ve Bizans gibi imparatorluk olmaya başlamıştır.
Batıda milli kültürlerin gelişmesi Ortaçağ ümmet teşkilatından ayrılan yeni teşkilatlar,yeni iş bölümleri ile varlıklarını kazandı lar.Türkiye Cumhuriyeti kurulduğu zaman Atatürk ''Osmanlı saltanatı''nın bu teşkilatlara yenilmiş olduğunu gördüğü için,aynı gelişmeyi az zamanda başarma zorunda olduğunu anladı.Kısaca ,Batılaşma devrimi aynı zamanda milletleşme devrimi idi.
Osmanlı devleti milletleşme sürecine girmedi,Türk ve müslüman olan yurtaşlarını Türk ulusunun değil,''ümmet'' in bireyleri olarak kalmıştır.Devletin dinsel yapısı ,dinsel kuralların tüm toplumu her yönüyle sarması Türk olma ,Türk ulusundan olma düşüncesine olanak vermemiştir.Devlet yıkılıncaya kadar ulus bilinci hiç bir Türk'ün kafasında ,yüreğinde yer etmemiştir.Devletin son dönemlerinde aydın kişiler arasında başlayan,devletin varlığını sürdürmek için oluşan Türkçülük akımı,tutarlı,ileriye dönük,çağdaş düşünceleri kapsıyordu.Fakat bu akım Turancılığa dönüşmüş ve daha zararlı hale sokulmuştur.
Türkler ulus bilincine Atatürk'ün önderliğinde yapılan Ulusal Kurtuluş Savaşı sırasında ulaşmışlardır.Atatürk,Türk ulusuna dayanan bağımsız Türk devletini kurunca,Türkler milli devletlerine kavuşmuşlardır.
1923 yılında Cumhuriyet ilan olunduğu zaman,o günlere kadar birer osmanlı olan bizler artık Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olduk,Türk olduk.O tarihten önce ,mütareke yıllarına kadar akşam üzerleri okuldan ayrılmadan önce bütün öğrenciler okulun bahçesinde sıralanır.''binler yaşa Sultan,satvetinle,şevketinle bin yaşa!''sözlerini kendi bestesiyle söyler,ardından ''Padişahım çok yaşa!'' diye bağırır ve günlük hayatımızda ''sen nesin?'' diye soranlara ''Osmanlıyım''karşılığı verilirdi..''Türküm'' demek ayıptı.Yurdumuzu düşman çizmesinden kurtaran askerlerimiz bile İzmir'e girdiklerinde söyledikleri:''Ankaranın taşına bak.Gözlerimin yaşına bak ''şarkısının sonu bile''Osmanlıyız !Pek şanlıyız'' diye biterdi.Osmanlılık geride kalmış,bizler,Türkiye Cumhuriyetinin insanları birer Türk olmuştuk.
Atatürk'e göre milliyet:''Bir milletin,diğer milletlere oranla doğal veya sonradan kazanılmış özel karakterler sahibi olması,diğer milletlerden farklı bir yaşayış göstermesi,çoğunlukla onlardan ayrı olarak,onlara paralel bir gelişme içinde bulunması demektir.''
Atatürk'e göre Türk milleti: Ortak bir geçmişin iyi kötü bütün taraflarına mirasçı olan ve gelecekte de aynı biçimde davranacak,bir arada yaşama istekleri içten olan ,yüksek insan topluluğudur.
Atatürk'e göre bir milleti oluşturan insanların ilişkilerindeki değer,güç ve vicdan özgürlüğü ile insani duyguya gösterilen saygı ve bağlılıktır.Geçmişte kazanılan ortak zaferler,yaşanılan mutluluklar ve hüzünler,acılar,birlikteliğin dayanaklarıdır.Birlikte sevinmiş olmak,birlikte aynı umutları beslemiş olmak millet olmada en önemli unsurdur.
''Türk milletinin kuruluşunda etkili olduğu görülen tabii ve tarihi gerçekler şunlardır:Siyasi varlıkta birlik.Dil birliği.Yurt birliği.Irk ve menşe birliği.Tarih akrabalığı,Ahlak akrabalığı.
Atatürk'e göre siyasal varlıkta birlik son derece önemlidir.Ona göre bir milletin siyasal bakımdan kişiliğini ortaya koyması,bir varlık durumuna erişmesi gereklidir.Yani bağımsız olmalıdır.Bağımsızlığını yitirmiş,tutsak olmuş,parçalanmış bir milletin birlikte yaşama olanağı kaybolmuştur.
Dil,bir milletin kalbidir,zihnidir.Milli birliğin sağlanmasında,milletin varlığını sürdürmesinde önemi büyüktür.Atatürk milliyetçiliğine göre dil birliği millet olmanın tek şartıdır.
Türk milletinin teşekkülünde mevcut olan bu şartlar diğer milletlerde hepsi birden yok gibidir.Daha umumi bir tarif yapabilmek için bu şartlar,aynı zamanda bütün olarak veya kısmen,bir arada bulunmak lazımdır.Bütün milletler tamamen aynı şartlar altında teşekkül etmemiş olduklarına göre Türk milletinde yaptığımız gibi,diğer bir millet ayrı olarak mütelaa edilmedikçe milliyet fikrini umumi ve ilmi olarak tarif etmek güçtür.''[1]
Atatürk'e göre milletin varlığında manevi öğe en önde gelmektedir.Çağdaş uygarlığın düşünüşüne göre diğer ölçülerin çok daha üstünde yer almaktadır.
''Her milletin kendisine mahsus gelenekleri,kendine mahsus adetleri,kendine göre milli hususiyetleri vardır.Hiçbir millet aynen diğer bir milletin taklitçisi olmamalıdır.Çünkü böyle bir millet ne taklit ettiği milletin aynı olabilir,ne de kendi milliyeti içinde kalabilir.Bunun neticesi şüphesiz ki acıdır.''[2]
''Biz ,milliyet fikirlerini tatbikte çok gecikmiş ve çok ilgisizlik göstermiş bir milletiz.Bunun zararlarını fazla faaliyetle telafiye çalışmalıyız.Bilirsiniz ki,milliyet nazariyesini,milliyet ülküsünü çözüp dağıtmağa çalışan nazariyelerin dünya üzerinde tatbik kabiliyeti bulunmamıştır.Çünkü,tarih,olaylar,hadiseler ve müşahadeler insanlar ve milletler arasında,hep milliyetin hakim olduğunu göstermiştir ve milliyet prensibi aleyhindeki büyük fiili tecrübelere rağmen yine milliyet hissinin öldürülemediği ve yine kuvvetle yaşadığı görülmektedir.''[3]
''Milletimizin en yüksek medenileşme derecesinde,en parlak gelişme basamağında ,en şanlı ve kudretli devresinde iken,diğer bir takım milletler ancak milletimizin darbeleri karşısında kendi benliklerini bularak o darbeleri geçirdikten sonra bugünkü vaziyetlerini bulmuştur,biz ise onlardaki uyanışa karşı,çok derin dalgınlıklar içinde koşup gelmişizdir''[4]
Atatürk:''Türkiye Cumhuriyetini kuran Türkiye halkına Türk milleti denir''diyerek,Türk yurdunda yaşayan kişilerin tümünün Türkiye Cumhuriyet devletinin vatandaşları olduklarını ve alt kimliği ne olursa olsun üst kimlik olarak''Türk'' adı altında bütünlük sağlandığını şöyle ifade etmektedir:
''Siyasal varlığımızın haricinde, başka ellerde ,başka siyasi zümrelerle,isteyerek veya istemeyerek kader birliği etmiş,bizimle dil,ırk,köken birliğine sahip ve hatta yakın uzak tarih ve ahlak yakınlığı görülen Türk cemaatleri vardır.Bu durum bugünkü Türk Milletinin birlik ve beraberliğini asla bozamaz.''
''Bugünkü Türk milletinin siyasal ve sosyal topluluğu içinde kendilerine kürtlük fikri,çerkezlik fikri ve hatta lazlık fikri veya boşnaklık fikri propoganda edilmek istenmiş vatandaş ve millettaşlarımız vardır.Fakat geçmişin baskı dönemleri ürünü olan bu yalnış adlandırmalar düşmana alet olan birkaç mürteci beyinsizden başka hiç bir millet ferdi üzerinde kederden başka bir etki yapamamıştır.Çünkü,bu millet fertleri de bütün Türk toplumu gibi aynı ortak geçmişe ,tarihe,ahlaka,hukuka sahip bulunuyorlar.''
''Bugün içimizde bulunan Hiristiyan,musevi vatandaşlar geleceklerini ve talihlerini Türk milletine içten gelen bir istekle bağladıktan sonra kendilerine yan gözle bir yabancıya bakıyormuşcasına bakmak uygar Türk milletinin asil ahlakından beklenebilir mi?''[5]
Milliyet ile ilgili bu açıklamalardan milliyetçiliği kolayca ortaya çıkarabiliriz.Milliyetçilik:Bir duygu olayıdır.Milletini vatanını sevmek ve bu uğurda canla başla çalışmaktır.Milliyetçiliğin ölçüsü de diğer milletlerin haklarına saygı göstermektir.
Atatürk milliyetçiliği;Türk milletinin bir ferdi olarak kendini Türk hisseden,ülke içinde veya dışında olsun Türkiye'yi Anavatan kabul eden,ülke ve millet bütünlüğünden yana tavır alan,kalkınmadan yana ise girişimlerde bulunan,vatanını ve milletini yüce duygularla seven ve bu uğurda gerekirse canını vermekten sakınmayan kişi Türk milliyetçisidir.
Atatürk milliyetçiliğinde millete ait olma bilinci temel şarttır.Karşılıklı olmak kaydıyla her millete saygı göstermek esastır.İnsani duygu ve anlayış yüksektir.Aşırı duygusallık yoktur.İnsanlık sevgisi yücedir.ırkçılık yoktur.Irk ve din esasına değil ulus esasına dayanır.
Her milletin kendine has özellikleri vardır.Bu özelliklere dayalı olarak milliyetçiliğin ölçüleri de milletlere göre değişir.Irkçı milliyetçiliği uygulayan uluslar da olmuştur.Özellikle Almanya da xx yüzyılın başında uygulanan bu akıma göre milletin esası ırktır.Nasıl insanlar arasında fark varsa ,ırklar arasında da iyiler-kötüler vardır.En iyi dolayısı ile üstün ırk da Germen ırkıdır.Germenlerin arasında da en üstünleri Almanlardır.Öyle ise,Germenler bütün ırklar üzerine yükselmeli,onları yönetmelidir.Çünkü onlar yönetilmek için yaratılmışlardır.Germenler içinde ise en üstün olan Almanlardır.Bu kuram milletin ölçüsünü ırk olarak alınca saf Alman olmayanlar insanlık haklarından ,derece derece yoksun bırakıldılar.Halbuki saf ırk ,hele Avrupa gibi bir kavimler kargaşası kıtasında mevcut olamazdı.Bu görüşün uygulanması başta Almanlar olmak üzere insanlığın büyük bir kesimine felaket getirmiştir.Onun için insanlık bu tür milliyetçilikten uzak durmalıdır.
Modern milliyetçilik akımı xıx yüz yılda Fransız ihtilaliyle doğmuştur.Milliyetçilik akımı dünyada imparatorlukların yıkılmasını sağlamış,millet özelliğini taşıyan toplumlara milli devletlerini kurmalarını sağlamıştır.Çok uluslu olan Osmanlı devletine milliyetçilik geç girmiş ve parçalanmasını hızlandırmıştır.Türklerin milliyetçiliğe yönelmeleri devletin son dönemlerinde olmuştur.Ziya Gökalp milliyetçiliğin bilimsel tanımın yapmış,Atatürk bu tanımdan hareket ederek,çağdaş ve insani ölçüler içinde Türk insanını yüceltecek mükemmel bir milliyetçilik anlayışı oluşturmuştur.Bu anlayış ırkçılığa değil ,duyguya dayalı olarak inşa edilmiştir.
Atatürk'e göre Türk milliyetçiliği,ilerleme ve gelişme yolunda ve uluslararası temas ve ilişkilerde ,bütün çağdaş milletlere parelel ve onlarla bir ahenkte yürümekle birlikte Türk toplum bütünlüğünün özel yetenek ve üstünlüklerini ve başlı başına bağımsız kimliğini saklı tutmaktır.Eğer bu yolda yürünürken milli benliğimiz yitirilirse felaket olur:Bilmeli ki ,milli benliğini bulmayen milletler,başka milletlerin avıdır.Dünyanın bize hürmet göstermesini istiyorsak evvela bizim kendi benliğimize ve milliyetimize bu hürmeti hissen,fikren,fiilen ,bütün iş ve hareketlerimizle gösterelim.[6]
Bireylerin,bir gezegenin uyduları gibi birbirine bağlı ,ahenkli bir bütünlük oluşturduğu Türk ulusunun,bütünlüğünü bozmaya çalışanların,bünyesinden koparak bir gök taşı gibi yok olduğuna ama kendi varlığını bugüne kadar sürdürdüğüne tarih içinde bugüne kadar tüm dünya şahit olmuştur.Yaşanan tarihin bir gerçeği olarak ortaya çıkan bu bütünlüğü yüce duygularla korumak ve geliştirmek her Türk vatandaşının görevi olmalıdır.İşte Türk milliyetçiliği budur.
Türk milliyetçiliği milli birlik ve beraberliğimizin temel taşıdır.Bu milliyetçiliğin milli birlik ve beraberliği güçlendiren unsurlar vardır.Bunlar;Milli Birlik,Mısak-ı Milli,Dil,tarih,kültür ve gaye birliği,Milli kültür,Türklük şuuru ve manevi değerlerdir.
Türk milliyetçiliğinin Türk toplumuna sağladığı faydalar büyüktür.Kurtuluş savaşında milli birlik ve beraberliğin sağlanması,Kurtuluş savaşının başarıyla sonuçlanması,Devrimlerin gerçekleştirilmesi,Türk inkılabının başarıya ulaşması hep milliyetçilik anlayışıyla gerçekleşmiştir.Böylece Türk ulusuna milli şuur ve milli gurur aşılamıştır.Milli kültürümüzü geliştirerek de Türk devletine,uluslar arası ilişkilerde itibar kazandırmıştır.
Gelecekte her türlü iç ve dış tehlikeye karşı milliyetçilik korunmalıdır.Çünkü milli birlik ve beraberliğimiz,barış içinde huzurlu bir yaşam sürmemiz buna bağlıdır
[1] Afet İnan'ın Hatıralarından 1930.
[5] Afetinan,Medeni Bilgiler ve M.K. Atatürk'ün El Yazıları,1969,s.23
[6] 1923.Atatürk'ün S.D.II,s.143.
